Grób Nieznanego Żołnierza na pl. Piłsudskiego w Warszawie to miejsce wyjątkowe, przed którym pochylają głowy zagraniczni goście, ambasadorowie rozpoczynający misję w Polsce, żołnierze, weterani i kombatanci. Przed tym grobem-pomnikiem odczytywane są apele pamięci i odmawiane modlitwy, na jego płycie składane są wieńce i kwiaty, a tuż obok płonie wieczny ogień, przy którym wartę pełnią żołnierze Batalionu Reprezentacyjnego. Tutaj odbywa się większość centralnych obchodów świąt państwowych. Poznajcie historię Grobu, a właściwie Grobów Nieznanego Żołnierza.
Groby wrogów i sojuszników
Skąd się w ogóle wziął pomysł na upamiętnienie „nieznanego żołnierza”? Aby to zrozumieć, trzeba cofnąć się o 100 lat. Podczas I wojny światowej po raz pierwszy ludzkość zetknęła się z problemem tysięcy poległych i niezidentyfikowanych żołnierzy. Ich prochy leżały często z dala od ojczyzny, w pobliżu pól bitewnych, których po Wielkiej Wojnie nie brakowało.
Jeśli ktoś zwiedza np. Polskę południową, to w wielu miejscach województw podkarpackiego i małopolskiego może natknąć się na małe cmentarze wojenne żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej, pochodzących z wielu armii, którzy spoczywają obok siebie. Groby wrogów i sojuszników różnią się tylko ornamentyką krzyży…
Cmentarze te są krwawą pamiątką po światowym konflikcie, który miał być ostatnim w dziejach świata. Z powodu rozrzucenia po całej Europie grobów żołnierzy z tak wielu państw, postanowiono wybudować pomniki, które symbolicznie byłyby hołdem wdzięczności dla wszystkich niezidentyfikowanych poległych żołnierzy, a także dla tych, którzy spoczywali z dala od rodzinnych stron.
Pierwsze groby nieznanego żołnierza
Jako pierwsi zdecydowali się na ten krok Francuzi. 2 listopada 1918 r. Rada Ministrów Francji wniosła do parlamentu projekt sprowadzenia prochów Nieznanego Żołnierza i złożenia ich w Panteonie. Projekt przegłosowano 9 listopada 1920 r., a jego realizację wyznaczono na 11 listopada 1920 r. (czyli w drugą rocznicę zakończenia Wielkiej Wojny). Ostatecznie Nieznany Żołnierz armii Francuskiej spoczął pod Łukiem Triumfalnym.
Z ośmiu cmentarzy znajdujących się w pobliżu miejsc bitew przywieziono ciała niezidentyfikowanych żołnierzy. Umieszczono je w jednakowych trumnach. W obecności ministra wojny André Maginota (tak, to właśnie na jego cześć powstał późniejszy system obronny bunkrów francuskich) August Thien, żołnierz 132 Pułku Piechoty, wybrał jedną z trumien i złożył na niej wiązankę kwiatów.
W ten sposób wskazał prochy, które złożono następnie pod Łukiem Triumfalnym. Na metalowej płycie, przykrywającej kryptę, widnieje napis „Tu spoczywa żołnierz francuski, który poległ za ojczyznę”.
Podobną decyzję podjęli 3 listopada 1920 r. Brytyjczycy. Parlament zlecił sprowadzenie prochów Nieznanego Żołnierza brytyjskiego z Francji i złożenie ich w nawie głównej sławnego Opactwa Westminsterskiego. Trumna została wybrana w podobny sposób, w jaki dokonano tego we Francji. Pogrzeb Nieznanego Żołnierza odbył się 11 listopada 1920 r. W kolejnych latach podobne pomniki-groby powstały jeszcze m.in. w USA (1921) i Belgii (1922).
Kolumnada Pałacu Saskiego w Warszawie
W Polsce idea budowy Grobu Nieznanego Żołnierza pojawiła się w 1923 r. Jednak dopiero 24 stycznia 1925 r. ówczesny minister spraw wojskowych gen. dyw. Władysław Sikorski przedstawił Radzie Ministrów wniosek w sprawie ustanowienia i budowy Grobu Nieznanego Żołnierza, proponując jego lokalizację w centralnym punkcie kolumnady Pałacu Saskiego. Wystrój Grobu zaprojektował Stanisław Ostrowski.
Do losowania trumny została wytypowana Jadwiga Zarugiewicz z domu Karczewska, pochodząca z rodziny polskich Ormian. W listopadzie 1918 r. jej syn Konstanty Zarugiewicz wziął udział w obronie Lwowa. Zginął 17 sierpnia 1920 r. w bitwie z bolszewikami pod Zadwórzem. Z uwagi na heroiczną postawę naszych żołnierzy bitwa ta nazywana jest „polskimi Termopilami”. Rodzinie Zarugiewiczów, mimo licznych prób, nie udało się odnaleźć ciała – najprawdopodobniej Konstanty został pochowany we wspólnej, żołnierskiej mogile.
29 października 1925 r. Jadwiga Zarugiewiczowa na cmentarzu Obrońców Lwowa została poproszona o wskazanie jednej z trzech trumien, w której złożone były szczątki nieznanych z imienia i nazwiska obrońców Lwowa.
Trumnę z honorami przetransportowano do Warszawy i 2 listopada uroczyście złożono w kolumnadzie Pałacu Saskiego, po pogrzebie w archikatedrze św. Jana Chrzciciela.
Obok trumny do niszy wstawiono 14 urn z ziemią z pól bitewnych. To właśnie od tego czasu Grób Nieznanego Żołnierza stał się panteonem narodowej pamięci, miejscem składania kwiatów podczas uroczystości państwowych i wojskowych oraz oficjalnych wizyt zagraniczny delegacji wysokiego szczebla.
Grób Nieznanego Żołnierza: żywy pomnik
Kolumnada Pałacu Saskiego została zniszczona w 1944 r. Zachował się jednak jej fragment z Grobem Nieznanego Żołnierza.
Co ciekawe, przez okres PRL ten grób-pomnik stał się centralnym miejscem uroczystości wojskowych i państwowych, mimo że w jego arkadach spoczywał obrońca Lwowa – miasta, które w wyniku podziału na świat wolny i komunistyczny znalazło się poza granicami Polski.
2 czerwca 1979 r., podczas swojej pierwszej pielgrzymki do Polski, przy Grobie Nieznanego Żołnierza modlił się papież Jan Paweł II.
Osobną historię stanowią tablice, które znalazły się na ścianach filarów, a które opisują dzieje oręża polskiego od epoki piastowskiej aż po lata 60. XX wieku. Oczywiście wiele z nazw pojawiło się tam dopiero u progu wolnej Polski.
Do istniejących po 1990 r. tablic dołączono w ostatnim czasie dwie związane z walką i martyrologią Żołnierzy Niezłomnych oraz ofiarami NKWD z Obławy Augustowskiej – do dziś niewyjaśnionej zbrodni, nazywanej przez historyków „Małym Katyniem”.
Czytaj także:
Nikt nie zrobił dla Piłsudskiego tyle, co… kobiety!
Czytaj także:
Tadeusz Gebethner – cichy bohater polskiej niepodległości
Dziś świętujemy...