Prawosławny zwierzchnik diecezji wrocławskiej i szczecińskiej odszedł do wieczności, gdy chrześcijański świat odpoczywał po trudach Wielkiego Tygodnia i radości Paschy. Jak zapamiętamy arcybiskupa Jeremiasza, którego życie stanowi ważny rozdział dziejów Polskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej?
Na Ziemiach Zachodnich
Dla prawosławnych chrześcijan zmarły hierarcha był przede wszystkim pasterzem diecezji wrocławsko-szczecińskiej, obejmującej obszar ziem odzyskanych przez Polskę po zakończeniu II wojny światowej. Przed wojną obecność Cerkwi była tam śladowa. Sytuacja ta uległa zmianie od 1947 roku, gdy w wyniku Akcji „Wisła” władze wysiedliły na te tereny prawosławnych i greckokatolickich mieszkańców Chełmszczyzny, Południowego Podlasia, ziemi przemyskiej oraz Łemkowszczyzny.
Deportacje ludności, noszące wszelkie cechy czystki etnicznej i wyznaniowej, spowodowały konieczność budowy struktur Cerkwi na nowym obszarze, wśród ludności o niejednolitym pochodzeniu (białoruskim, ukraińskim i łemkowskim), obawiającej się ujawniania własnej tożsamości duchowej. Diecezja została powołana do życia w 1951 roku. Jeremiasz został jej ordynariuszem przed 34 laty. Według ostatnich danych, liczy nieco ponad 40 tys. wiernych w 44 parafiach. Jej główną świątynią jest sobór Przenajświętszej Bogurodzicy we Wrocławiu. Duża część jej świątyń znajduje się w dawnych kościołach ewangelickich, ale również, za czasów biskupa Jeremiasza, zostały wybudowane nowe, jak np. w Szczecinie, Kędzierzynie-Koźlu lub Głogowie.
Szerokie horyzonty
W homilii podczas święceń biskupich (chirotonii) w 1983 roku Jeremiasz podkreślił, że Chrystus wymaga od biskupów, aby cały czas byli razem z powierzonym im ludem. Hierarcha przez lata dbał o utrzymanie poziomu intelektualnego wiernych poprzez regularną katechezę, sympozja i aktywną działalność wydawniczą, mającą na celu podniesienie znajomości języka cerkiewnosłowiańskiego (stanowiącego główny język liturgiczny PAKP) oraz świadomości eklezjalnej i liturgicznej.
W wywiadzie dla „Przeglądu Prawosławnego” w 2011 roku zwrócił uwagę, że aktywny organizm kościelny powinien opierać się nie na modelu hierarchów i duchownych jako „urzędników”, ale na dynamicznym życiu modlitewnym i nawiązaniu dialogu z otaczającym światem, zarówno z większościowym Kościołem rzymskokatolickim, jak również innymi wyznaniami oraz światem nauki i kultury.
Na początku minionej dekady był głównym pomysłodawcą, jak również wykładowcą podczas serii spotkań przybliżających stanowisko Cerkwi wobec najważniejszych wyzwań współczesności: globalizacji, laicyzacji oraz bioetyki. Problemy te były bliskie jego zainteresowaniom naukowym, stanowiących wypadkową teologii Ojców Kościoła, biblistyki i nowożytnej psychologii (m. in. myśli Carla Gustava Junga).
Lider ekumenii
Katolicy oraz wierni innych Kościołów chrześcijańskich w Polsce poznali Jeremiasza jako wieloletniego przewodniczącego Polskiej Rady Ekumenicznej. W jej skład, obok Cerkwi wchodzą cztery Kościoły protestanckie i dwa wywodzące się z tradycji starokatolickiej: mariawici oraz Kościół polskokatolicki. Hierarcha pełnił funkcję przewodniczącego PRE w latach 2001-2016. Za jego kadencji opublikowano m. in. posłanie wzywające do troski o ekosystem (2012), apel o właściwym świętowaniu niedzieli (2015) oraz ubiegłoroczne, podpisane razem z Kościołem rzymskokatolickim przesłanie w sprawie uchodźców, zachęcające do otwarcia serc na ich potrzeby.
Wielkie znaczenie miał również Ekumeniczny Przekład Przyjaciół – dokonany wspólnie przez biblistów różnych Kościołów w Polsce przekład Nowego Testamentu, którego jednym z głównych inicjatorów był późniejszy biskup wrocławsko-szczeciński. W zeszłym roku ukazało się jego drugie, poprawione wydanie.
Abp Jeremiasz zmarł w okresie radości paschalnej, więc odprawiane w świąteczny poniedziałek we wszystkich cerkwiach w Polsce panichydy (nabożeństwa żałobne) za jego duszę przeplatał radosny i optymistyczny śpiew, że Jezus zmartwychwstając, darował żywot wieczny tym, co pozostawali w grobach. Miejmy nadzieję, iż w noc rozpoczynającą Tydzień Paschalny nasz brat Jeremiasz usłyszał słowa: „sługo dobry i wierny (…) wejdź do radości twego pana” (Mt 25, 23).
Czytaj także:
Zamiast Grobu Pańskiego płaszczenica, a baranka zastępuje tzw. pascha. Prawosławny Wielki Tydzień
Dziś świętujemy...