Nie chce Ci się „chcieć”? Przełam rutynę!

Skąd bierze się bierność wśród ludzi? Gdy spojrzymy na przedszkolaki na placu zabaw z pewnością nie powiemy, że są bierne – tyle się tam dzieje! Wybucha kłótnia o kolejkę do zjeżdżalni, tropione są robaki znalezione pod kamieniem, toczy się bitwa o „bazy” ukryte pod drabinkami i karuzelą. Przedszkolaki rzadko kiedy są bierne, natomiast nic nie robiących nastolatków mamy już tysiące. Co dzieje się między zabawą na huśtawkach a maturą, co powoduje, że młodzi ludzie przestają być aktywni?

To pytanie zadał sobie już kiedyś Martin Seligman (1967). Aby uzyskać odpowiedź przeprowadził doświadczenie – umieszczał psy w klatkach tak, aby nie mogły one uniknąć porażenia prądem elektrycznym. Po pewnym czasie i kilkunastu nieskutecznych próbach uniknięcia bólu, psy się poddawały – kładły na podłodze i biernie znosiły cierpienie. W pierwszej części eksperymentu (całkowity brak kontroli) wszystkie zwierzęta umierały z powodu apatii i niechęci do jedzenia. W innej grupie badawczej wykazano, że zwierzęta nie podejmują prób odzyskania kontroli nawet wtedy, gdy przeniesiono je do klatki, z której mogły łatwo uciec, przeskakując barierkę. Nawet wtedy, gdy zrezygnowanego psa siłą przeciągnięto przez przeszkodę pokazując mu, że druga strona jest bezpieczna, psy nie powtarzały tego zachowania samodzielnie*.

Czytaj także:
Szukasz w sieci motywacji i poprawy nastroju? OK, ale pamiętaj o kilku sprawach

Seligman wykazał, że poczucie bezradności powstaje wtedy, gdy organizm uczy się w wyniku wcześniejszych doświadczeń, że jego reakcje nie mają żadnego wpływu na szkodliwe, awersyjne czy traumatyczne oddziaływania środowiska. Powtarzanie się wydarzeń w ciągu życia, w którym człowiek czuje się bezradny, prowadzi do wyuczonej bezradności. Wyuczona bezradność jest poddaniem się, zaprzestaniem działania, które wynika z przekonania, że cokolwiek zrobimy nie będzie to miało żadnego znaczenia.

Każdego dnia uczymy się życia. Dostajemy od otoczenia informacje zwrotne pokazujące nam, czy dane zachowanie jest skuteczne i przynosi pożądane efekty czy też nie. Ludzie szybko uczą się bezradności. Uczą się, że ich działania są nieskuteczne, że nie mają wpływu na określone sytuacje. Każde takie doświadczenie wpływa na to, że oczekujemy obniżonej kontroli także w przyszłości.

Aby przeciwdziałać bierności i bezradności powstaje wiele programów profilaktycznych i niosących wsparcie takim osobom na poziomie gmin, powiatów, różnych instytucji i organizacji. Terapeuci i psychologowie pracują z takimi osobami, zachęcając je do podejmowania aktywności w swoim życiu. Co jednak może zrobić pojedyncza osoba? Co Ty możesz zrobić?

W walce z biernością i bezradnością bardzo ważne jest pozytywne wsparcie. Każdemu z nas pomaga, gdy słyszymy „będzie dobrze”, „uda Ci się”, „wierzę w Ciebie, zrobisz to”. Takie impulsy motywują nas do działania i nadają mu sens, pozytywna reakcja otoczenia na naszą pracę powoduje, że chce nam się robić więcej, chce nam się chcieć.

Zadania dla Ciebie:

Przez najbliższy tydzień podziękuj przynajmniej 5 osobom za pracę, jaką wykonują dla Ciebie. Może to być mama robiąca najlepsze na świecie kanapki, koleżanka, z którą zawsze w pracy pijesz kawę, partner, który zabrał auto na wymianę opon.

Rozejrzyj się po swoich znajomych i dowiedz, nad czym obecnie „pracują”, co chcą osiągnąć i porozmawiaj z nimi o tym oraz zachęć do działania. Nie muszą to być wielkie rzeczy – sprawdź, czy przyjaciółka nie próbuje zaoszczędzić kieszonkowego na nową torebkę i powiedz jej, że wybrała najładniejszy model tej firmy i warto się o niego starać. Partnerowi pracującemu do późna nad nowym projektem w firmie powiedz, że będziesz dumny z jego awansu i cieszysz się, że się stara.

Przełam codzienną rutynę! Powtarzanie tych samych czynności w ten sam sposób od lat rozleniwia i zabija kreatywność. Zrób dziś jedną rzecz inaczej niż zawsze – umyj zęby lewą ręką, wybierz się do pracy nową trasą, spróbuj nowej potrawy, napisz SMS-a do dawno niewidzianej znajomej, działaj nieszablonowo!

*Katarzyna Konczelska „Jak powstaje mechanizm wyuczonej bierności i rezygnacji? Czyli o wyuczonej bezradności”, http://www.wiecjestem.us.edu.pl/ z dn. 26.01.2015

Materiał na podstawie opracowania: „Wyzwolić energię, stop bierności” wydanego przez Związek Harcerstwa Polskiego