Trwają wakacje, czas odpoczynku i podróży. Co powiecie na Rzym? Zwiedzany od nieco innej strony? Turyści i pielgrzymi przybywający do Rzymu zwykle kierują swoje pierwsze kroki do czterech najważniejszych bazylik Wiecznego Miasta– bazyliki Świętego Jana na Lateranie, bazyliki Świętego Piotra, bazyliki Świętego Pawła za Murami i bazyliki Santa Maria Maggiore – (Matki Bożej Większej).
Te słynne nazwy to jednak dopiero początek długiej – bo liczącej ponad 900 pozycji – listy wartych odwiedzenia rzymskich kościołów. Proponujemy zejście z utartych turystycznych ścieżek i doświadczenie Rzymu od nieco innej strony. W tutejszych kościołach każdy znajdzie coś dla siebie, zarówno miłośnik bajecznie kolorowych fresków, jak i entuzjasta cudów architektury czy amator niezwykłych historii.
10 mniej znanych rzymskich kościołów, które warto zobaczyć
Wybraliśmy dziesięć mniej znanych, lecz pięknych rzymskich kościołów i ułożyliśmy trasę spacerową, która je łączy. Wszystkie dziesięć da się przy pewnej determinacji zwiedzić w ciągu jednego dnia – lecz ostrzegamy, może zakręcić się w głowach z nadmiaru wrażeń. Zwiedzanie najlepiej rozpocząć na Trastevere, czyli Zatybrzu na południe od rzeki Tybr i wyruszyć w kierunku Koloseum. Na koniec można zostawić trzy kościoły w przyjaznej turystom części miasta, w okolicach Panteonu i Piazza Navona.
Nie warto się jednak spieszyć, lepiej zwiedzać we własnym tempie, nie zapominając o krótkim odpoczynku i posileniu się. Podajemy adresy kilku kawiarni i naszej ulubionej restauracji po drodze, gdzie można nabrać sił przed dalszym zwiedzaniem.
Bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu (Santa Maria in Trastevere)
Santa Maria in Trastevere, jeden z najstarszych kościołów w Rzymie, to dobre miejsce, żeby rozpocząć naszą wycieczkę. Leży na południowym brzegu rzeki, w radosnej i pełnej życia dzielnicy Zatybrze. Mówi się, że kościół wybudowano w miejscu, gdzie wyrosło drzewko oliwne – dokładnie w tym samym czasie, w którym urodził się Jezus Chrystus.
Kościół przebudowywano w czwartym i w ósmym wieku, a swój dzisiejszy wygląd, w stylu romańskim, zawdzięcza odbudowie z 1140 roku, za papieża Innocentego II.
Szczególnie warte uwagi są pełne ekspresji kolorowe mozaiki Pietro Cavalliniego z 1291 roku przedstawiające sceny z życia Najświętszej Marii Panny, patronki kościoła. Znajdziemy tam także – obok przedstawienia Pokłonu Trzech Króli – scenę ukazującą moment fundacji kościoła.
Kościół jest pełen wspaniałych dzieł, wśród których wyróżnia się jeszcze pozłacane drewniane sklepienie z 1616 roku ze sceną Wniebowzięcia Matki Bożej autorstwa Domenichina.
Santa Maria Trastevere (Bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu)
Piazza S. Maria in Trastevere
Tel. +39-06-581-4802
Godziny otwarcia: codziennie 7:30 -21:00
Kościół św. Karola przy czterech fontannach (San Carlo alle Quattro Fontane)
Barokowy kościół, będący pierwszym znaczącym dziełem Francesca Borrominiego należał niegdyś do niewielkiego klasztoru hiszpańskich Trynitarzy. Wybudowany został na niewielkiej, wręcz ciasnej działce – a jednak z wielkim, charakterystycznym dla dojrzałego baroku rozmachem. Ze względu na położenie i rozmiary świątyni, Rzymianie przezywają ją pieszczotliwie „kościołem świętego Karolka” (San Carlino). Dwa charakterystyczne, budzące podziw zwiedzających elementy kościoła to kopuła o skomplikowanej geometrycznej dekoracji oraz bogata, falista fasada.
San Carlo alle Quattro Fontane (Kościół św. Karola przy Czterech Fontannach)
Via del Quirinale 23
Tel. +39 06 488 3261
Godziny otwarcia: pon.-pt. 10:00-13:00, 15:00-18:00; sob. 10:00-13:00; niedz. 12:00-13:00
Bazylika św. Mikołaja w Więzieniu (Basilica di San Nicola in Carcere)
Czas na przerwę: Na północnym brzegu Tybru znajdziemy smaczną rzymską pizzę sprzedawaną na kawałki – serwują ją w Antico Forno Roscioli, tuż obok bazyliki.
Następna na naszej trasie bazylika św. Mikołaja w Więzieniu to fascynująca budowla, gdyż oglądając ją, można prześledzić wielowiekową historię Rzymu. Pierwotnie było to miejsce trzech świątyń z czasów Republiki rzymskiej (509-27 p.n.e.) – kościoły chrześcijańskie wzniesiono dookoła już istniejących struktur. Do dziś wyraźnie widać zarysy starożytnych budowli, wtopionych w późniejsze mury. Za opłatą 3 euro można zejść do krypty, w której znajdziemy pozostałości trzech antycznych świątyń.
Via dei Chiavari 34
W niedzielę nieczynne.
San Nicola in Carcere (bazylika świętego Mikołaja w Więzieniu)
46 Via del Teatro di Marcello / Via del Foro Olitorio
Tel. +39 349 395 4979
Godziny otwarcia: 7:00 -12:30 i 16:00-19:00
Bazylika świętego Klemensa (Basilica San Clemente)
Kolejny żywy przykład tego, w jaki sposób przez wieki budowano Rzym i przebudowywano go z ruin to na pewno bazylika świętego Klemensa (San Clemente), która de facto składa się z kilku budowli wzniesionych jedna na drugiej. Im niżej, tym dalej w głąb dziejów miasta – pod bazyliką znajdziemy kościół z IV wieku, a pod nim pogańską świątynię z I wieku naszej ery. Różnica poziomów pomiędzy podłogą dzisiejszego kościoła a podłogą świątyni z I wieku wynosi aż 18 metrów!
W kopule można podziwiać XII-wieczną mozaikę przedstawiającą Zwycięstwo Krzyża, a w kaplicy świętej Katarzyny Aleksandryjskiej – średniowieczne freski Masolina i Masaccia. Za opłatą można zejść do podziemi, gdzie zwiedzimy antyczny dom rzymski z I wieku i świątynię ku czci boga Mitry pochodzącą z II wieku – w jej wnętrzu znajduje się posąg Mitry zabijającego byka.
Basilica San Clemente (bazylika św. Klemensa)
Via Labicana 95
Tel. +39-06-7740021
Godziny otwarcia: pon.-sob. 9:00–12.30 i 15:00–18:00, niedz. 12:15–18:00
Bazylika świętego Piotra w Okowach (San Pietro in Vincoli)
Najcenniejszy relikt przechowywany w bazylice Świętego Piotra w Okowach to – jak sama nazwa wskazuje – łańcuchy, w które miał być zakuty święty Piotr, pojmany w Jerozolimie za to, że głosił naukę Jezusa. Legenda mówi, że kiedy święty Piotr był więziony w Rzymie, nieopodal Forum Romanum, to położone obok siebie fragmenty łańcuchów w cudowny sposób połączyły się. Oprócz łańcucha, który zamknięto w szklanym relikwiarzu i umieszczono na podwyższeniu ołtarza, w kościele koniecznie trzeba zobaczyć imponujący posąg Mojżesza dłuta Michała Anioła, który jest częścią niedokończonego mauzoleum papieża Juliusza II.
St. Peter in Vincoli (bazylika św. Piotra w Okowach)
Piazza di San Pietro in Vincoli 4a
Tel. +39 06 48 82 865
Godziny otwarcia: w sezonie letnim 8:00-12.20 i 15:00-19:00, w sezonie zimowym do 18:00
Bazylika świętej Pudencjany (Santa Pudenziana)
Bazylikę wzniesiono na ziemi należącej do wpływowego rzymskiego senatora Pudensa, który wraz z całą swoją rodziną przyjął chrzest z rąk świętego Piotra. Senator miał dwie córki – Pudencjanę i Praksedę – i każdej z nich poświęcono kościół. Bazylika świętej Pudencjany stoi u stóp wzgórza, zaś kościół świętej Praksedy na jego szczycie.
Budynek z IV wieku, wzniesiony na fundamentach wcześniejszej budowli mieszczącej w II wieku łaźnie rzymskie, dzisiejszy kościół świętej Pudencjany służył za rezydencję papieską do 313 roku, czyli do czasu, kiedy cesarz Konstantyn, przeszedłszy na chrześcijaństwo, przeznaczył na ten cel Pałac Laterański.
Kościół słynie z mozaiki w absydzie, jednego z najstarszych przykładów sztuki wczesnochrześcijańskiej w Rzymie. Przedstawia ona Chrystusa Pantokratora i Apostołów, a ponad nimi wyobrażenia apokaliptycznych istot żyjących: człowieka, lwa, wołu i orła. Widać też święte siostry, Pudencjanę i Praksedę, które dekorują wieńcami głowy świętego Piotra i świętego Pawła. Postaci przedstawione są w bardzo żywy, naturalny sposób: rozmawiają, gestykulują, mają zindywidualizowane rysy twarzy — ta bardzo „malarska” mozaika często wymieniana jest wśród najpiękniejszych w całym Rzymie.
Santa Pudenziana (Bazylika św. Pudencjany)
Via Urbana 160
Tel. +39 06 481 4622
Godziny otwarcia: Pon-nd 9.00-13.00.; 15.00-18.00.
Bazylika Najświętszej Marii Panny powyżej Minerwy (Basilica di Santa Maria sopra Minerva)
Jedyny gotycki kościół w Rzymie, Santa Maria Sopra Minerva, wzniesiono dokładnie w miejscu wcześniejszej, starożytnej świątyni Minerwy, bogini mądrości. Budowę bazyliki na planie krzyża rozpoczęto w 1280, a ukończono w 1370 roku.
Fasada jest stosunkowo prosta, piękno kryje się we wnętrzu kościoła. Zwraca uwagę bajeczny, kobaltowy błękit sklepienia, kontrastujący z gotyckimi kolumnami podtrzymującymi nawę główną. Nie sposób pominąć marmurową rzeźbę Chrystusa Odkupiciela niosącego krzyż, dłuta Michała Anioła, a także pomniki nagrobne papieży z rodziny Medyceuszy, Leona X i Klemensa VII.
Czas na przerwę: Zaledwie dwie minuty drogi od Santa Maria Sopra Minerva znajdziemy restaurację, która karmi mieszkańców Rzymu od ponad pięćdziesięciu lat. Armando al Pantheon znana jest z prostych dań na bazie makaronów, takich jak spaghetti alla gricia (pasta z wędzonym boczkiem, pieprzem i serem pecorino romano). To oaza w okolicy, która ogólnie rzecz biorąc raczej nie słynie z dobrego jedzenia, dlatego stolik trzeba wcześniej zarezerwować.
Santa Maria Sopra Minerva (Bazylika Najświętszej Marii Panny Powyżej Minerwy)
Piazza della Minerva 42
Tel. +39 06-6793926
Godziny otwarcia: pon.-pt. 7:30–21:00; sob. 7:30–12:30 i 15:30–19:00; niedz. 8:00–12:30 i 15:30–19:00
Salita dè Crescenzi 31
Tel. +39 06 6880 3034
Kościół św. Andrzeja na Kwirynale (Sant’Andrea al Quirinale)
Zaprojektowany przez mistrza baroku Giovanniego Berniniego – głównego architekta bazyliki Świętego Piotra, uważanego za najważniejszego twórcę barokowej rzeźby i architektury – kościół Sant’Andrea al Quirinale został wzniesiony na potrzeby zakonu jezuitów na wzgórzu Kwirynał.
Kościół zbudowany jest na planie elipsy – podobnie jak San Carlo alle Quattro Fontane, dzieło największego rywala Berniniego, Francesca Borrominiego. Sam Bernini uważał kościół świętego Andrzeja za swoje największe osiągnięcie. Odwiedzający go wierni i turyści mówią, że przebywając w jego wnętrzu mają wrażenie, jakby znaleźli się w środku olbrzymiej, bogato dekorowanej wielkanocnej pisanki.
Sant’Andrea al Quirinale (kościół świętego Andrzeja na Kwirynale)
Via del Quirinale 29
Tel. +39 06 47 44 801
Godziny otwarcia 8:30-12:00 i 14:30-18:00 w sezonie zimowym; 9:00-12:00 i 15:00-18:00 w sezonie letnim.
Kościół świętego Ludwika Króla Francji (Chiesa San Luigi Dei Francesi)
Parę kroków od Piazza Navona kryje się perełka – kościół poświęcony Marii Dziewicy, świętemu Dionizemu i świętemu Ludwikowi IX, królowi Francji z dynastii Kapetyngów. Kościół św. Ludwika Króla Francji został ukończony w 1589 roku, dzięki wsparciu Katarzyny Medycejskiej.
Wpływy francuskie widać już na fasadzie kościoła – znajdziemy tam między innymi sceny z życia Karola Wielkiego. Lecz największym skarbem świątyni jest zespół trzech obrazów poświęconych świętemu Mateuszowi, pędzla genialnego mistrza Caravaggia.
Czas na przerwę: To chyba dobry moment, żeby odpocząć i napić się czegoś na urokliwym Piazza Navona albo pójść nieco dalej na południe do Supplizio, żeby spróbować supplì, rzymskiej wersji „street foodu”. Suppli to rodzaj krokieta zrobionego z risotto i sera mozzarella, stopionego podczas smażenia.
Chiesa San Luigi dei Francesi (kościół św. Ludwika Króla Francji)
Piazza di S. Luigi de’ Francesi
Tel. +39 06 688271
Godziny otwarcia pon.–pt. 9:30–13:00; sob. 9:30–12:30; niedz. 11:30–13:00; codziennie popołudniu 14:30-18:30
Via dei Banchi Vecchi 143
Kościół Matki Bożej Królowej Pokoju (Santa Maria Della Pace)
Początki kościoła owiane są legendą. Opowieść mówi, że pijany żołnierz, przegrawszy znaczną sumę pieniędzy na ulicy przed tawerną, która stała obok wcześniejszego, istniejącego w tym miejscu kościoła, w złości rzucił sztyletem w figurę Matki Bożej, która zaczęła krwawić. O wydarzeniu dowiedział się papież Sykstus, który obiecał wznieść w tym miejscu nowy kościół na cześć Matki Bożej. Tym samym kościół Matki Bożej Królowej Pokoju stał się w pewnym sensie drugą kaplicą „sykstyńską” (ta najbardziej znana, w Pałacu Watykańskim, także została wybudowana właśnie z fundacji papieża Sykstusa IV – stąd nazwa „sykstyńska”). W kościele Santa Maria Della Pace, w kaplicy Chigi zaraz przy wejściu, koniecznie należy obejrzeć słynne freski Rafaela przedstawiające Sybille.
Czas na przerwę: Po intensywnym zwiedzaniu pora na deser. Z kościoła Santa Maria Della Pace warto skierować kroki do lodziarni za rogiem – Gelateria del Teatro.
Santa Maria della Pace (Kościół Matki Bożej Królowej Pokoju)
Via Arco della Pace 5
Tel. +39 06 686 1156
Godziny otwarcia: pon.-pt. 10:00-12:00 i 16:00-18:00; niedz. 10:00-12:00
Via dei Coronari 65/66
Tel. +39 06 4547 4880
Przed wyjściem w trasę warto sprawdzić godziny otwarcia – mogą one ulec zmianie.
Dziś świętujemy...