Od kilku dni w mediach głośno jest o raporcie „Europejska młodzież i religia” (ang. „Europe’s Young Adults and Religion”) przygotowanego przez brytyjski Uniwersytet St Mary’s w Twickenham i Instytut Katolicki w Paryżu. Raport powstał na podstawie badań prowadzonych w ubiegłym roku w 21 losowo wybranych krajach europejskich oraz interpretacji wyników Europejskiego Sondażu Społecznego (ang. „European Social Survey”) z lat 2014-16.
Wyniki raportu dotyczą osób w wieku 16-29 lat. Kierownikiem zespołu badawczego był teolog i socjolog religii prof. Stephen Bullivant. Raport został zamówiony przez biskupów Kościoła katolickiego. Ma stanowić asumpt do dyskusji podczas zbliżającego się XV Synodu Biskupów poświęconego młodzieży. Odbędzie się on w październiku br. w Watykanie i przebiegnie pod hasłem „Młodzież, wiara i rozeznawanie powołania”. Przyjrzyjmy się bliżej głównym wnioskom raportu.
Młodzi Europejczycy mają problem z religią
Podstawowa obserwacja wynikająca z brytyjsko-francuskich badań to fakt, iż większość młodych w przebadanych krajach europejskich nie identyfikuje się z żadną religią, bądź jest nastawiona sceptycznie do wyznawania jakiejkolwiek wiary.
W rankingu młodych-niewierzących przodują Czechy (91 proc. zadeklarowała brak związków z religią), Estonia (81 proc.), Szwecja (75 proc.), Holandia (72 proc.) oraz Wielka Brytania (70 proc.). W naszym regionie, obok sąsiadów z południa, stosunkowo dużo niewierzącej młodzieży jest na Węgrzech (67 proc.).
Co ciekawe, uchodząca za ostoję laickości Francja jest dopiero na 8 miejscu w zestawieniu, z 64 proc. osób młodych-niewierzących. Podobnie jest z dość liberalnymi obyczajowo i światopoglądowo Finlandią, Danią i Norwegią, znajdującymi się mniej więcej w połowie tabeli (średnio około 60 proc. niewierzących młodych). Niemcy, w których procesy laicyzacji są szczególnie widoczne we wschodnich landach, dryfują już ku dolnym przedziałom tabeli, z nieco ponad 45 proc. młodych-niereligijnych.
W Wielkiej Brytanii, gdzie dominującym wyznaniem pozostaje anglikanizm, związek z tym Kościołem deklaruje zaledwie 7 proc. młodych. O 3 proc. badanych więcej podało w ankietach, że są związani z Kościołem katolickim (co piąty Brytyjski katolik urodził się jednak poza Wyspami), a 6 proc. definiuje się jako muzułmanie. Liczba młodych deklarujących się jako wierni pozostałych Kościołów chrześcijańskich oraz innych religii nie przekroczyła marginesu błędu statystycznego.
Religia przestała się liczyć
Zdecydowana większość badanych w krajach najbardziej zlaicyzowanych przyznała, że nigdy w życiu nie modliła się ani nie uczestniczyła w nabożeństwach. 70 proc. młodych z Czech, 60 proc. z Holandii i 59 proc. z Wlk. Brytanii zadeklarowało, że nigdy nie miało okazji być na nabożeństwie jakiegokolwiek Kościoła chrześcijańskiego. 80 proc. młodych Czechów, 70 proc. Szwedów oraz 69 proc. Duńczyków nigdy w życiu się nie modliło. Nieco lepsze wyniki widzimy w odpowiedzi na pytania o próby modlitwy w trudnych chwilach życia i kłopotach. Podejmowało je od 24 do 14 proc. ankietowanych Czechów, Szwedów i Duńczyków i Brytyjczyków.
Zestawiając wyniki raportu z większością dostępnych badań dotyczących religijności młodego pokolenia z ostatnich stu lat, prof. Bullivant stwierdził, że można ocenić, iż w dużej części Starego Kontynentu religia i chrześcijaństwo, jako zasadnicze normy odniesienia metafizycznego i moralnego dla ludzi młodych, przestały się liczyć.
Archipelagi religijności
Raport zwraca uwagę na istniejące wciąż zróżnicowanie młodej Europy w podejściu do religii, które czasem może dotyczyć nawet dwóch sąsiednich krajów. Z pewnością klasycznym tego przykładem jest liczący 75 punktów procentowych kontrast pomiędzy liczbą niereligijnej młodzieży w Czechach i Polsce, ale również spora, sięgająca niemal 40 punktów procentowych różnica pomiędzy Wielką Brytanią i Irlandią.
Polska z 83 proc. młodych identyfikujących się z chrześcijaństwem i zaledwie 17 proc. deklarujących brak związków z religią dzierży palmę pierwszeństwa wśród objętych badaniem krajów. Tuż za nią uplasowała się Litwa (75 proc. religijnych i 25 proc. niewierzących), Austria (odpowiednio: 52 proc. i 39 proc.), Słowenia (59 proc. i 38 proc.) oraz Irlandia (59 proc. i 39 proc.).
W Polsce oraz na Litwie niemal nikt z badanych nie zadeklarował związków z religiami niechrześcijańskimi, podczas gdy w Austrii taką przynależność (najczęściej do islamu) podało 11 proc. ankietowanych. W Polsce i Litwie tylko 12 i 22 proc. młodych nigdy nie uczestniczyło w żadnym nabożeństwie. Nigdy nie modliło się 17 proc. młodych Polaków, a następnie 31 proc. Irlandczyków.
Najwięcej młodych chrześcijan w Polsce
Jeżeli weźmiemy pod uwagę twarde statystyki i arytmetykę, żyjemy w kraju o największej w Europie liczbie ludzi młodych identyfikujących się z chrześcijaństwem. Gdy jednak głębiej zanalizujemy wyniki brytyjsko-francuskich badań, bez trudu dostrzeżemy, iż pokrywają się one z pewnymi niepokojącymi tendencjami widocznymi w polskich badaniach prowadzonych w ostatnich latach zarówno przez największe sondażownie, jak i opublikowanych na początku br. wynikach Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego (ISKK) za rok 2016.
Pokazują one systematyczny spadek osób uczestniczących w coniedzielnej Eucharystii oraz przystępujących do sakramentów. Ogólnopolskie dane, zebrane niezależnie od wieku, pokazują bowiem, że w niedzielę uczęszcza do Kościoła tylko 36 proc. osób deklarujących się jako katolicy, a do sakramentu Eucharystii przystępuje nieco ponad 16 proc. Nie dysponujemy w tej chwili przybliżonymi danymi, jak stan ten wygląda w mniejszościowych Kościołach chrześcijańskich w Polsce.
Niemal lustrzane odbicie ostatnich wyników badań ISKK rzeczywiście widać w raporcie „Europejska młodzież i religia”. Pomimo 83 proc. młodych deklarujących się jako chrześcijanie, coniedzielny udział w Eucharystii potwierdza ponad połowa mniej z ankietowanych – jedynie 39 proc. Rzadziej niż raz w tygodniu modli się zaś 33 proc. młodych Polaków.
Wnioski z raportu „Europejska młodzież i religia”
Raport wskazuje na kilka zasadniczych tendencji i wyzwań:
· w procesach laicyzacji wiodą prym wysoko rozwinięte kraje północne oraz – niezmiennie – Czechy;
· młode pokolenie Europejczyków, które przyszło na świat mniej więcej od połowy lat 80. XX wieku, nie może już często liczyć na tradycyjny, pokoleniowy przekaz wiary. Generacja ich rodziców, a nawet dziadków jest równie zlaicyzowana i daleka od religii;
· kod kulturowy, który nawet osobom niewierzącym pozwalał na rozumienie podstawowych kategorii religijnych, został przerwany. Duża część młodych nie jest w stanie zidentyfikować znaczenia podstawowych symboli chrześcijańskich i chrześcijańskiego kultu, które jawią się im jako zjawiska obce i niezrozumiałe;
· w etyce życia codziennego młodych zanika poczucie wspólnoty i solidarności, wzrasta indywidualizm i egoizm, a najważniejszymi kryteriami życia przestają być prawdy transcendentne i wartości metafizyczne. Zastępują ją utylitarne wartości komfortu, sukcesu i bezproblemowego życia skoncentrowanego wokół rozrywki i samorealizacji;
· w krajach o wciąż wysokiej identyfikacji chrześcijańskiej rośnie rozdźwięk pomiędzy deklaracjami wiary a jej praktykowaniem. Wiąże się to z coraz częstszym postrzeganiem religii jedynie jako elementu tradycji i tożsamości kulturowej/narodowej, bez związku z codziennymi zachowaniami oraz znanym od lat zjawiskiem wybiórczego podejścia do wiary i wypływających z niej wymagań moralnych.
Czytaj także:
Jak żyją i myślą młodzi Polacy, którzy wchodzą w dorosłość?
Czytaj także:
Religijność młodych na rozdrożu. „Czy sprawy można zmienić?”
Czytaj także:
“Co do Europy jestem pesymistą”. Ojciec Zięba o przyszłości Starego Kontynentu
Czytaj także:
Bez chrześcijaństwa nie ma współczesnej demokracji
Źródła: stmarys.ac.uk, icp.fr, iskk.pl, theguardian.com
Dziś świętujemy...