„Kościół nie boi się historii, a wręcz ją miłuje i chciałby ją kochać bardziej i lepiej, tak jak ją kocha Bóg! Tak więc, z takim samym zaufaniem jak moi poprzednicy, otwieram i powierzam badaczom to dziedzictwo dokumentalne” – powiedział Ojciec Święty, przyjmując dzisiaj przełożonych i pracowników Tajnego Archiwum Watykańskiego i ogłaszając decyzję o udostępnieniu naukowcom od 2 marca 2020 roku dokumentacji z okresu pontyfikatu Piusa XII (1939-1958).
Czytaj także:
Czy Pius XII był „papieżem Hitlera”?
Na wstępie papież zauważył, że 2 marca upłynęło 80 lat od wyboru Piusa XII – kard. Eugenio Pacellego na Stolicę Piotrową.
Postać papieża, który przewodził łodzi Piotrowej w jednym z najsmutniejszych i najbardziej mrocznych okresów XX wieku, niespokojnym i w znacznej części rozdartym ostatnią wojną światową, wraz z następującym po nim czasem reorganizacji państw i powojennej odbudowy, była już badana i studiowana w wielu aspektach, czasem dyskutowana, a nawet krytykowana (można powiedzieć z pewnym uprzedzeniem lub przesadą). Dziś jest ona słusznie oceniona na nowo, a wręcz umieszczona w odpowiednim świetle ze względu na jego wieloaspektowe zalety: przede wszystkim duszpasterskie, ale także teologiczne, ascetyczne, dyplomatyczne – powiedział Franciszek.
Ojciec Święty przypomniał, że już znaczną część dokumentacji z okresu Piusa XII udostępnili specjalistom jego poprzednicy. Wyraził wdzięczność pracownikom Tajnego Archiwum Watykańskiego za podejmowane wysiłki. Podkreślił, że decyzję o udostępnieniu naukowcom dokumentacji z okresu pontyfikatu Piusa XII podjął po konsultacji ze swoimi współpracownikami, będąc pewnym, że poważne i obiektywne badania historyczne docenią dzieło tego papieża, wypełniane w okresie niezwykle trudnym i złożonym.
„Kościół nie boi się historii, w wręcz ją miłuje i chciałby ją kochać bardziej i lepiej, tak jak ją kocha Bóg! Tak więc, z takim samym zaufaniem jak moi poprzednicy, otwieram i powierzam badaczom to dziedzictwo dokumentalne” – stwierdził Franciszek.
Tajne Archiwum Watykańskie otwarte
Od 2 marca 2020 roku będzie dostępna dla naukowców zgromadzona w Tajnym Archiwum Watykańskim dokumentacja dotycząca pontyfikatu Piusa XII (1939-58) – ogłosił dziś papież Franciszek. Ojciec Święty spotkał się z pracownikami Tajnego Archiwum Watykańskiego.
Pius XII (1876-1958) kierował Kościołem w latach 1939-58, a więc pierwsze lata jego pontyfikatu (został wybrany papieżem w dniu swoich 63. urodzin – 2 marca) przypadły na czas II wojny światowej. I właśnie jego postawa w tym czasie budziła najwięcej zastrzeżeń, gdyż zarzucano mu milczenie, a nawet obojętność wobec cierpień ofiar tej tragedii dziejowej, a zwłaszcza Żydów. Tymczasem podejmował on wiele działań, choć w większości w ukryciu, aby ratować ten naród, polecił m.in. otwarcie wszystkich klasztorów rzymskich, łącznie z klauzurowymi, i udzielać w nich schronienia Żydom, których następnie przerzucano za granice, głównie do Ameryki Łacińskiej. Gdy zmarł 9 października 1958 w Castel Gandolfo, ówczesna minister spraw zagranicznych, a później premier Izraela Golda Meir napisała w depeszy kondolencyjnej: “Opłakujemy wielkiego sługę pokoju”.
Czytaj także:
Papież Franciszek o Piusie XII: Ryzykował, by ratować Żydów
Pius XII i kontrowersje
Stolica Apostolska już wcześniej otworzyła swe archiwa, aby zbadać i uporządkować dokumenty na temat Piusa XII i jego postawy w latach 1939-45. Wynikiem tych działań jest 12 tomów o łącznej liczbie 7998 stron „Studiów i dokumentów Stolicy Apostolskiej dotyczących II wojny światowej” (po francusku). Wraz z innymi monografiami autorstwa naukowców i bezpośrednich świadków tamtych wydarzeń rzuciły one światło na roztropność i miłość tego papieża, ukazując zarazem niesprawiedliwość stawianych mu zarzutów.
Pius XII urodził się 2 marca 1876 w Rzymie jako syn Filippo Pacellego i Virginii z d. Graziosi. Na chrzcie otrzymał imiona Eugenio Maria Giuseppe. Jego rodzina była od dawna blisko związana z Kurią Rzymską, gdyż jego ojciec był przez szereg lat dziekanem adwokatów konsystorialnych, a brat Francesco był doradcą prawnym Stolicy Apostolskiej i członkiem Komisji Watykańskiej, która przygotowywała ostateczną wersję Układów Laterańskich (w 1929).
Święcenia kapłańskie przyszły papież przyjął 2 sierpnia 1899, po czym od razu rozpoczął pracę w służbie dyplomatycznej Stolicy Apostolskiej. Pracował w ówczesnej Kongregacji Nadzwyczajnych Spraw Kościelnych (poprzedniczce dzisiejszego Sekretariatu Stanu), której w latach 1914-17 był sekretarzem, następnie był nuncjuszem apostolskim w Bawarii (1917-20) i w Niemczech (1920-29).
Mianowany arcybiskupem tytularnym 20 kwietnia 1917, przyjął sakrę 13 maja tegoż roku – w dniu 1. objawienia Matki Bożej Fatimskiej, której był później wielkim czcicielem. Na konsystorzu 16 grudnia 1929 Pius XI włączył go w skład Kolegium Kardynalskiego, a 9 lutego 1930 mianował go swoim sekretarzem stanu. 1 kwietnia 1935 kard. Pacelli został jeszcze dodatkowo kamerlingiem Świętego Kościoła Rzymskiego. 2 marca 1939 objął najwyższy urząd w Kościele katolickim.
Jego pontyfikat przypadł na bardzo trudny okres w dziejach Kościoła i świata – II wojnę światową, a następnie zimną wojnę między Wschodem a Zachodem. Pius XII, wychowany w duchu cywilizacji chrześcijańskiej, przede wszystkim katolickiej, był świadkiem jej upadku w wielu częściach świata wskutek pojawienia się ideologii totalitarnych, które m.in. doprowadziły do najstraszniejszych wojen w dziejach ludzkości i do wielkich prześladowań Kościoła na rozległych obszarach.
Na jego rządach cieniem położyło się jego milczenie na temat okrucieństw wojennych, zwłaszcza przypisywany mu przez Żydów, ale dopiero począwszy od lat sześćdziesiątych, a więc już po jego śmierci, brak stanowczej reakcji w obliczu holokaustu. Chociaż sprawy te wielokrotnie wyjaśniała i prostowała Stolica Apostolska, środowiska żydowskie i lewicowe nadal je wysuwają. Uważa się, że pod jego wpływem przyjął chrześcijaństwo Wielki Rabin Rzymu, znany biblista prof. Izrael Zolli, który na chrzcie przyjął imię Piusa XII – Eugenio.
Pius XII miał na swym koncie wiele osiągnięć. Za jego pontyfikatu znacznie rozszerzyła się działalność międzynarodowa i dyplomatyczna Stolicy Apostolskiej, wzrosła liczba państw, które nawiązały z nią stosunki dyplomatyczne. Jako czciciel i propagator kultu maryjnego i orędzia fatimskiego 31 października 1942 r., w pełni działań wojennych, powierzył ludzkość Niepokalanemu Sercu Maryi, którego święto wyznaczył na 22 października. 1 listopada 1950 r. ogłosił dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny; na mocy encykliki „Ad Caeli Reginam” z 11 października 1954 r. ustanowił uroczystość Maryi Królowej, a cały ten rok był Rokiem Maryjnym.
Pius XII na dwóch konsystorzach (18 II 1946 i 12 I 1953) kreował łącznie 56 kardynałów, w tym dwóch Polaków: Adama Stefana Sapiehę i Stefana Wyszyńskiego. Mianował ponadto 42 biskupów polskich – pierwszym z nich był późniejszy męczennik bł. Michał Kozal (1893-9143), mianowany już 10 czerwca 1939 r., ostatnim – bp Michał Blecharczyk (1908-65), 6 lipca 1958 r. Dwa dni wcześniej – 4 lipca 1958 r. papież mianował trzech innych biskupów dla Kościoła w Polsce, w tym Karola Wojtyłę.
Papież Pacelli doskonale zdawał sobie sprawę z zagrożeń systemu komunistycznego. Dlatego mianował w krajach zdominowanych przez Związek Sowiecki młodych i mężnych przywódców Kościoła: Stefana Wyszyńskiego w Polsce (w chwili nominacji miał 47 lat); Josefa Berana w Pradze (w chwili nominacji miał 58 lat); Józsefa Mindszenty’ego w Budapeszcie (w chwili nominacji miał 53 lata). Dzięki niemu, pomimo cofnięcia uznania przez wielkie mocarstwa uznania dla rządu Rzeczpospolitej Polskiej w Londynie, Stolica Apostolska utrzymywała z nim stosunki dyplomatyczne.
Papież Pacelli zmarł po krótkiej chorobie w swej letniej rezydencji w Castel Gandolfo 9 października 1958 r. 18 listopada 1965 r., w czasie ostatniej sesji Soboru Watykańskiego II, Paweł VI ogłosił oficjalnie rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego Piusa XII (wraz z Janem XXIII). Proces posuwał się wolno, gdyż papież w ciągu swego długiego pontyfikatu pozostawił po sobie obszerną spuściznę (m.in. 43 encykliki), ostatecznie jednak 19 grudnia 2009 r. Benedykt XVI podpisał dekret o heroiczności cnót sługi Bożego.
KAI/ks
Czytaj także:
Św. Pius X. Papież, który pozwolił dzieciom przystępować do Komunii
Dziś świętujemy...