Co Kościół robi dla chorych? Analizujemy

11 lutego obchodzimy Światowy Dzień Chorego ustanowiony z inicjatywy św. Jana Pawła II. Kościół katolicki w Polsce jest zaangażowany w opiekę nad chorymi na wielu płaszczyznach.

Prowadzi szpitale i hospicja oraz różnorodne poradnie. Wspomaga osoby chore poprzez księży niosących w parafii pomoc duchową, wolontariuszy ich odwiedzających, a także ruchy i wspólnoty. Liczni zakonnicy i zakonnice pracują w placówkach służby zdrowia, a kapłani pełnią posługę kapelanów w państwowych lub prywatnych placówkach służby zdrowia.

Instytucje kościelne prowadzą w Polsce m.in.: dla osób chorych i nieuleczalnie chorych – 11 szpitali, 39 hospicjów stacjonarnych i 61 hospicjów domowych, 100 stacji opieki Caritas, 42 zakłady opiekuńczo-lecznicze dla dorosłych, 11 przychodni i ośrodków zdrowia. Co trzecie hospicjum w Polsce jest prowadzone przez instytucję kościelną.

Dla osób starszych i chorych Kościół prowadzi 169 domów pomocy społecznej i 9 domów dziennego pobytu. Dla osób niepełnosprawnych – 10 ośrodków rehabilitacyjnych, 9 domów dziennego pobytu, 102 warsztaty terapii zajęciowej, 48 środowiskowych domów samopomocy, 18 zakładów aktywności zawodowej oraz 136 wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego. Z kolei dla chorych dzieci – 6 zakładów opiekuńczo-leczniczych, 120 placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz 212 świetlic terapeutycznych.

Zakony żeńskie

Zakony żeńskie prowadzą w sumie 410 dzieł charytatywnych, z czego m.in. 2 szpitale, 3 hospicja, 25 gabinetów lekarskich i terapeutycznych, 28 zakładów opiekuńczo-leczniczych dla dorosłych, 99 domów pomocy społecznej dla dorosłych, 2 domy dziennego pobytu, 7 placówek całodziennej opieki dla chorych niepełnosprawnych, 6 zakładów rehabilitacyjnych, 8 punktów poradnictwa i 9 warsztatów terapii zajęciowej.

Dla dzieci zakony żeńskie prowadzą 5 zakładów opiekuńczo-leczniczych, 120 placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci specjalnej troski.

Wśród sióstr pracujących w zawodach medycznych są 32 lekarki i 1020 pielęgniarek. Ponadto 348 sióstr pracuje na innych stanowiskach w zewnętrznych instytucjach działających na rzecz chorych (szpitalach, hospicjach czy poradniach).

Siostry z niemal wszystkich zakonów bardzo mocno zaangażowały się w pomoc najbardziej potrzebującym w okresie pandemii. W świetle raportu opublikowanego przez Konsultę Zgromadzeń Żeńskich w końcu kwietnia 2020 r. w związku z brakami personalnymi spowodowanymi epidemią w szpitalach zaangażowały się – 63 siostry, w hospicjach – 6 sióstr, w DPS-ach lub ZOL-ach samorządowych czy w ośrodkach Caritas – 69 sióstr, w prowadzonych przez zgromadzenia zakonne DPS-ach, ZOL-ach jako dodatkowy personel – 207 sióstr, a w innych w placówkach na rzecz chorych– 32 siostry. Zgromadzenia zakupywały również pościel, koce, materace i rękawiczki dla szpitali, DPS-ów i ZOL-i.

Niezależnie od tego wszystkie żeńskie zgromadzenia zakonne podjęły się odmawiania codziennego różańca o godz. 20.30 w intencji ustania epidemii i wszystkich chorych, uczestniczyły w dodatkowych adoracjach Najświętszego Sakramentu oraz podejmowały post ścisły i inne wyrzeczenia.

Zakony męskie

Prowadzą w Polsce 7 szpitali, 12 hospicjów, 78 ośrodków opieki Caritas, 27 domów pomocy społecznej dla starszych i chorych, 16 przychodni i ośrodków zdrowia, 28 warsztatów terapii zajęciowej dla niepełnosprawnych, 6 aptek, 14 ośrodków ziołolecznictwa i 3 ośrodki rehabilitacyjne.

Ponadto 207 zakonników pełni funkcję kapelanów w szpitalach, 96 w domach pomocy społecznej, 37 w więzieniach, 49 jest duszpasterzami dzieci specjalnej troski, a 15 duszpasterzami głuchoniemych i niewidomych.

Od samego początku epidemii, na prośbę przewodniczącego Konferencji Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich o. Janusza Soka CSsR, zakonnicy odpowiedzieli na apele o pomoc w domach pomocy społecznej czy zakładach opieki leczniczej. Do końca grudnia 2020 w dzieła pomocowe, zgłoszone do sekretariatu KWPZM, zaangażowało się 218 zakonników, z których część pomagała nawet w kilku miejscach. Z tej grupy w DPS-ach i ZOL-ach pomocą służyło 141 zakonników, z czego w samych szpitalach zaangażowanych było 15 zakonników.

Pomocy ze strony zakonników mógł doświadczyć także w czasie epidemii personel medyczny, gdyż zostały im udostępnione zakonne obiekty, gdzie mogli odpocząć po pracy, nie mogąc wrócić do swoich domów. Zakonnicy uczestniczyli także w akcjach „adoptuj medyka” i „strażacy medykom”. Wiele męskich domów zakonnych wspomagało DPS-y i ZOL-e w swojej najbliższej okolicy w środki ochrony osobistej. Zakonne parafie w całej Polsce inicjowały różnego rodzaju akcje pomocowe: szycie maseczek, pomoc w zakupach i dostarczanie posiłków osobom chorym i starszym.

Kapelani w szpitalach

W Polsce działa nieco ponad 400 kapelanów szpitalnych – w tej liczbie mniej więcej tyle samo zakonników co księży diecezjalnych.

Pomoc chorym ze strony parafii

Pomocą ze strony parafii objętych jest ponad 664 tys. osób chorych. Jest to głównie opieka duchowa, organizowanie czasu wolnego i np. spotkań opłatkowych dla chorych, pomoc pielęgniarska i materialna, wsparcie dla członków rodziny pozostających w żałobie.

Działalność na rzecz chorych prowadzona jest w 95 proc. polskich parafii. Chodzi tu m.in. o organizowanie im czasu wolnego, wypoczynku (w tym pielgrzymki, spotkania, opłatek wigilijny, paczki na święta), rekolekcje, pomoc żywieniową (przygotowywanie, wydawanie posiłków, paczek z żywnością), leczenie i rehabilitację, świadczenie usług opiekuńczych i pielęgnacyjnych, pomoc materialną i finansową, wsparcie duchowe, modlitwa (w tym sakramenty, nabożeństwa, odwiedziny). 10 proc. parafii prowadzi działalność opiekuńczą (pielęgnacyjną) nad chorymi.

Aż w 67 proc. parafii aktywni są świeccy wolontariusze (ok. 33 tys. osób), którzy opiekują się chorymi członkami wspólnoty parafialnej. Robią to indywidualnie lub za pośrednictwem organizacji charytatywnych działających w parafii.

Szacuje się, że odbiorcami kościelnej pomocy w parafii jest blisko 700 tys. chorych.

Caritas

Caritas Polska, wraz z 44 Caritas diecezjalnymi, tworzy największą w Polsce organizację działającą na rzecz chorych i potrzebujących. Dzięki blisko 90 tys. wolontariuszy Caritas może realizować projekty pomocowe na ogromną skalę. W 3 tys. 250 Parafialnych Zespołach Caritas działa 30 tys. 55 wolontariuszy. W ciągu ostatnich 2 lat powołano 154 nowe Parafialne Zespoły Caritas.

Wychodząc naprzeciw potrzebom seniorów i chorych, Caritas diecezjalne prowadzą różnego typu placówki świadczące im pomoc, w tym ponad 20 domów pomocy społecznej (dziennych, całodobowych, rodzinnych), z których korzysta rocznie około 1000 osób, oraz około 40 klubów seniora i świetlic parafialnych, do których uczęszcza rocznie blisko 1,9 tys. osób.

Z myślą o osobach chorych i niepełnosprawnych Caritas diecezjalne prowadzą w całej Polsce ponad 100 stacji opieki Caritas. Zapewniają one szeroki dostęp do świadczeń pielęgniarskich oraz pomocy socjalnej. Pacjenci mają również możliwość wypożyczenia sprzętu medyczno-rehabilitacyjnego. Dla potrzebujących specjalistycznej pomocy działają ośrodki rehabilitacyjne oferujące dzienną lub całodobową opiekę, 11 zakładów opiekuńczo-leczniczych przyjmujących przewlekle chorych i hospicja zapewniające opiekę paliatywną.

W odpowiedzi na zagrożenie skutkami epidemii koronawirusa Caritas Polska uruchomiła w marcu 2020 r. dwa interwencyjne projekty pomocowe skierowane do najbardziej potrzebujących i dotkniętych skutkami trwającej epidemii – seniorów i medyków.

Akcja #PomocDlaSeniora została uruchomiona 18 marca. Jej najważniejszym celem było wsparcie osób starszych (w tym także bezdomnych) poprzez zaspokojenie ich najważniejszych potrzeb w warunkach izolacji. Seniorzy otrzymywali żywność i środki higieniczne oraz ochronne (płyny do dezynfekcji, rękawiczki, maseczki) i wsparcie wolontariuszy w czynnościach wymagających wyjścia z domu (np. w zakupie leków). Mogli liczyć także na inne formy pomocy, w zależności od potrzeb – na przykład na opiekę psychologiczną. Na start akcji Caritas Polska przeznaczyła 1 mln zł z własnych środków. Równolegle organizacja uruchomiła zbiórkę pieniędzy, żeby stopniowo zwiększać zakres i skalę działania.

W reakcji na prośby placówek służby zdrowia i personelu medycznego, który znajduje się na pierwszej linii frontu walki z koronawirusem, Caritas Polska uruchomiła 26 marca ogólnopolską akcję #WdzięczniMedykom, która ma na celu zakup niezbędnego sprzętu i wyposażenia dla szpitali walczących z epidemią. Łącznie w ramach akcji #WdzięczniMedykom Caritas Polska zebrała od darczyńców środki i wyposażenie dla polskich medyków o wartości ponad 9 mln zł. Pozwoliło to na przekazanie ponad 100 placówkom ochrony zdrowia oraz kilkudziesięciu domom pomocy społecznej m.in. 100 respiratorów, 10 tys. kombinezonów ochronnych, ponad 300 tys. maseczek chirurgicznych, ponad 250 tys. rękawiczek ochronnych, 2 tys. przyłbic oraz kilkunastu specjalistycznych łóżek szpitalnych.

Ruchy i wspólnoty dla chorych

Apostolstwo Chorych jest wspólnotą, która pomaga przeżywać cierpienie razem z Chrystusem. Stowarzyszenie erygowane w 1930 roku w Polsce działa od 1945 roku.

Chory, który chce należeć do Apostolstwa, powinien przyjmować cierpienie z poddaniem się woli Bożej, znosić je cierpliwie, w zjednoczeniu z Jezusem, ofiarować swe cierpienia Bogu. Chętni muszą zgłosić się do Krajowego Sekretariatu Chorych w Katowicach, gdzie otrzymają dyplom oraz krzyżyk Apostolstwa Chorych z wyrytym hasłem stowarzyszenia: „Z Chrystusem jestem przybity do krzyża”. Patronką stowarzyszenia jest Matka Boża Uzdrowienie Chorych. Stowarzyszenie wydaje miesięcznik „Apostolstwo Chorych”.

Wiara i Światło jest międzynarodowym, ekumenicznym ruchem skupiającym osoby z niepełnosprawnością intelektualną, ich rodziny i przyjaciół. To ruch wspólnotowy, powstały w 1971 r. Każda wspólnota, licząca od 15 do 30 osób, spotyka się raz w miesiącu, aby przeżywać czas modlitwy, dzielenia i świętowania. Pomiędzy spotkaniami członkowie wspólnot przeżywają czas wierności – dbają o tworzenie się relacji poprzez rozmowy telefoniczne lub wspólne wyjścia. Wspólnota pomaga również rodzicom w przezwyciężaniu osobistych trudności.

Ochotnicy Cierpienia to kolejna wspólnota niepełnosprawnych, pragnących jednoczyć się z Chrystusem w swoim cierpieniu, a dzięki temu lepiej je rozumieć i wartościowo przeżyć. Członkowie dobrowolnie ofiarują swój ból Niepokalanej jako zadośćuczynienie za grzechy całego świata. W działalność ruchu zaangażowani są wolontariusze, którzy pomagają niepełnosprawnym.

Raz w roku członkowie stowarzyszenia wyjeżdżają na turnus rehabilitacyjny do Głogowa do „Domu Uzdrowienia Chorych” im. Jana Pawła II. Wyjazd ma na celu nie tylko poprawę zdrowia fizycznego (codzienne zabiegi, spacery, gry, wyjazdy krajoznawcze, zabawy taneczne), ale i troskę o sferę duchową, dzięki uczestnictwu w rekolekcjach, rozmowach z duchownymi i dzieleniu świadectwa ze współbraćmi.

Wspólnota L’Arche to domy, w których mieszkają osoby z niepełnosprawnością wraz ze swoimi asystentami, a także miejsce, w którym odbywają się warsztaty terapii zajęciowej lub miejsca pracy wspomaganej. Członkowie L’Arche współuczestniczą w budowaniu wizji rozwoju wspólnoty i sami decydują, w jakie działania się zaangażują. Są to miejsca rodzinne, gdzie każdy może poczuć się akceptowany. To także centrum modlitwy i wsparcia dla rodzin i przyjaciół, wolontariuszy oraz zaangażowania na rzecz lokalnych społeczności.

W Polsce ruch działa od 1981 roku. Na całym świecie funkcjonuje ponad 150 wspólnot w 38 krajach na 6 kontynentach. Wszystkie są częścią Międzynarodowej Federacji L’Arche.

„Wspólnota Dzieci Bożych” powstała w 1988 roku na prośbę rodziców dzieci niepełnosprawnych. Wchodzi w skład Federacji Wspólnot „Spotkania” katolickiego ruchu dobroczynnego „Betel”. Grupa włącza się w działalność całego ruchu „Betel”, biorąc udział np. w pielgrzymkach pieszych i autokarowych, a także zabawach, imprezach, spotkaniach opłatkowych i podobnych uroczystościach.

Ruch ten nazywany jest często „wspólnotą sakramentalną”, ponieważ zajmuje się m.in. przygotowaniem niepełnosprawnych do przyjęcia pierwszej Komunii Świętej i Sakramentu Bierzmowania.

Dom Uzdrowienie Chorych to ośrodek duszpasterstwa chorych, nad którym opiekę sprawuje wspólnota Cichych Pracowników Krzyża. Znajdujący się on w Głogowie. Został otwarty w 2003 roku i jest jedynym domem wspólnoty w Polsce.

Dom jest rekolekcyjnym centrum wspólnoty, która przygotowuje turnusy rekolekcyjno-rehabilitacyjne, organizuje spotkania z chorymi i niepełnosprawnymi, realizując w ten sposób wytyczne swojego założyciela, ks. prałata Luigi Novarese, a także rozwijając działalność apostolatu Centrum Ochotników Cierpienia w Polsce.

Misją ośrodka jest duchowe wsparcie ludzi cierpiących, ukazywanie zbawczej wartości ludzkiego cierpienia oraz zachęta do aktywności chorego w życiu Kościoła i społeczeństwa. Wspólnota zapewnia pomoc rehabilitacyjną oraz duchową. W Domu organizowane są różnego rodzaju konferencje, spotkania formacyjne i integracyjne, w których udział biorą także inne wspólnoty katolickie.

Katolicki Ośrodek Duszpasterstwa Osób Specjalnej Troski działa od 1994 roku na terenie prawobrzeżnej Warszawy. Wspólnota skupia osoby niepełnosprawne, ich rodziny, przyjaciół oraz wolontariuszy. Założył ją ks. Andrzej Kowalski. Cztery lata później w ramach działalności ruchu uruchomiono Katolicki Ośrodek dla Osób Specjalnej Troski adresowany do osób z niepełnosprawnością intelektualną (w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym). W Ośrodku oprócz zajęć manualnych i poznawczych odbywają się katechizacja oraz fizjoterapia. Uczestnicy mają również zajęcia z psychologiem, fizjoterapeutą i neurologopedą. Zajęcia prowadzą wolontariusze – m.in. księża oraz absolwenci pedagogiki, pedagogiki specjalnej i fizjoterapii.

Wspólnota osób chorych i niepełnosprawnych bł. o. Michała Czartoryskiego działa od 2009 roku w warszawskim Klasztorze Zakonu Kaznodziejskiego. Dominikanie organizują spotkania osób chorych i niepełnosprawnych. Rozpoczynają się one mszą świętą, później zazwyczaj odbywa się koncert, prelekcja lub wykład. Spotkania są też okazją do rozmowy, poznania się, wsparcia. Wspólnota św. Dobrego Łotra wraz z Duszpasterstwem Akademickim Studnia organizuje pomoc wolontariuszy.

Wspólnoty i ośrodki z pomocą duchową oraz medyczną prowadzą też duchowni Zakonu Ojców Kamilianów. Wśród nich są m.in. Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych i Kościół Rektorski w Tworkach-Pruszkowie, Ośrodek Readaptacyjno-Rehabilitacyjny i Wspólnota Kamiliańska w Karczewie-Anielinie i Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi. Kamilianie pracują w wielu polskich miastach, w szpitalach i domach opieki społecznej, jak również w domach i misjach za granicą. Można ich poznać po charakterystycznym czerwonym krzyżu na piesi, który stanowi znak oddania i służby.

Duszpasterstwo Służby Zdrowia

Duszpasterze służby zdrowia sprawują opiekę nad lekarzami, pielęgniarkami i położnymi, a także kapelanami szpitali, zakładów opieki zdrowotnej i domów pomocy społecznej. Poza sakramentami czy formacją duszpasterstwo stara się również wychodzić naprzeciw delikatnym kwestiom etycznym, związanym z medycyną. Krajowe duszpasterstwo organizuje coroczne rekolekcje na Jasnej Górze i Ogólnopolską Pielgrzymkę Służby Zdrowia.

W ramach formacji intelektualnej organizowane są np. sesje naukowe. Każda diecezja ma swojego duszpasterza, który koordynuje duszpasterstwo na jej terenie, organizuje rekolekcje, pielgrzymki i inne spotkania. Istnieją katolickie stowarzyszenia lekarzy, pielęgniarek i położnych czy farmaceutów i psychologów, które w swoich regionach również aktywnie działają, organizując comiesięczne spotkania, popularyzując katolicką moralność i etykę oraz pomagając w formowaniu sumień, a także promując klauzulę sumienia. Osobne rekolekcje organizowane są również dla kapelanów. Zjazdy diecezjalnych duszpasterzy mają charakter szkoleniowo-formacyjny. Przewodniczącym Zespołu KEP ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia i Chorych jest bp Romuald Kamiński, a krajowym duszpasterzem służby zdrowia ks. Arkadiusz Zawistowski.

Zakon maltański

Suwerenny Zakon Rycerski Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego, zwany Rodyjskim i Maltańskim, działalność dobroczynną prowadzi w 120 krajach. W Polsce zakon obecny jest od XII wieku, a po przerwie spowodowanej komunizmem wznowił działalność w 1992 r. Do Związku Polskich Kawalerów Maltańskich należy obecnie 153 członków. Organizacja świadczy istotną pomoc na rzecz osób chorych i potrzebujących, a Maltańska Służba Medyczna organizuje opiekę medyczną podczas uroczystości religijnych i pielgrzymek, w tym papieskich wizyt w Polsce.

Pierwszą instytucją charytatywną ZPKM była ( 1993 r.) Specjalistyczna Przychodnia Onkologiczna „Pomoc Maltańska” przy parafii św. Jana Jerozolimskiego za Murami w Poznaniu. Oprócz tego ZPKM prowadzi na rzecz osób chorych: Powiatowy Szpital Pomocy Maltańskiej Błogosławionego Gerarda w Barczewie pod Olsztynem dla chorych pozostających w stanie śpiączki (77 łóżek), Dom Pomocy Społecznej Michała Archanioła dla osób upośledzonych umysłowo i psychicznie chorych z oddziałem dla osób z chorobą Alzheimera w Szyldaku koło Ostródy (100 osób).

W 2013 r. w Poznaniu powstało Centrum Pomocy Maltańskiej „Komandoria”, w którym zlokalizowano Maltańskie Gabinety Specjalistyczne i Centrum Geriatryczno-Gerontologiczne.

Zakon Maltański w Polsce, rocznie, poprzez swoje fundacje koordynuje prace ponad 1000 wolontariuszy, opiekuje się 1602 osobami chorymi i niepełnosprawnymi w sposób ciągły i udziela okazjonalnej pomocy dla około 6 tys. osób.

Pandemia Sars-Cov-2 doświadczyła tragedią przedwczesnej śmierci placówki Zakonu Maltańskiego w Szyldaku i Barczewie. W obu miejscach ZPKM skupia się na utrzymaniu podwyższonego reżimu sanitarnego. Maltańska Służba Medyczna z Katowic przekazała też swoją karetkę i specjalny namiot medyczny Śląskiemu Centrum Chorób Serca w Zabrzu.

Przedstawiciele Związku współpracując z grupą polskich przedsiębiorców, doprowadzili do sprowadzenia 10 tys. testów z Chin, które m.in. za pośrednictwem ZPKM zostały przekazane nieodpłatnie szpitalom.

Czytaj także:
Czy sakrament namaszczenia chorych naprawdę może pomóc nam wyzdrowieć?