Dlaczego akurat 40 dni?
Popielec, zwany niegdyś „głową (początkiem) postu”, rozpoczyna czterdziestodniowy okres przygotowania do Wielkanocy. Warto podkreślić: to Pascha (Wielkanoc) jest celem drogi, jaką prowadzi nas Wielki Post – czas paschalnej pokuty.
Czytaj także:
Dlaczego Wielki Post rozpoczynamy akurat w środę? I dlaczego siedemdziesiątnica została zniesiona?
Łaciński termin „Quadragesima”, który tłumaczymy jako „Wielki Post”, należałoby właściwie przełożyć jako „Czterdziestnicę”. Symboliczna liczba 40 jest nawiązaniem do wielu biblijnych wydarzeń, związanych z oczekiwaniem, przygotowaniem, oczyszczeniem.
Czterdzieści dni trwał potop, oczyszczający świat z grzechu i niosący odrodzenie życia, czterdzieści dni przebywał Mojżesz na Synaju, oczekując na przekazanie Tory, Bożego Prawa. Czterdzieści lat trwała wędrówka Izraelitów do ziemi Bożych obietnic, czterdzieści dni wędrował Eliasz do Bożej góry Horeb na spotkanie z Panem.
Tyleż czasu dawał na nawrócenie prorok Jonasz grzesznym mieszkańcom Niniwy. Czterdzieści dni wreszcie trwał pobyt Jezusa na pustyni, gdzie pościł, odpierając pokusy diabła.
Katechumenat i pokutnicy
To właśnie ze względu na zachowanie liczby czterdziestu dni Wielki Post (od VIII w.) rozpoczyna się w środę. Niedziela, jako dzień Zmartwychwstania, nie była bowiem dniem pokuty, ani postu.
Wielki Post zaczyna się w Środę Popielcową, a kończy w Wielki Czwartek, przed rozpoczęciem Mszy Wieczerzy Pańskiej. Od niej bowiem liczy się już czas Świętego Triduum Paschalnego.
Początków Wielkiego Postu, jako czasu przygotowania do Wielkanocy, można zapewne szukać już w III w., w tradycji zachowywania kilku postnych dni przed Paschą. W wieku IV znajdziemy już wiele wzmianek o czterdziestodniowym okresie paschalnego postu (św. Atanazy z Aleksandrii, pątniczka Egeria, św. Cyryl Jerozolimski, św. Ambroży).
Czytaj także:
Czy w Środę Popielcową trzeba iść do kościoła? I kogo obowiązuje post ścisły?
Niewątpliwie na ostateczny kształt Wielkiego Postu miały wpływ obrzędy katechumenatu, przygotowujące dorosłych kandydatów (katechumenów) do przyjęcia w Wielką Noc sakramentów inicjacji chrześcijańskiej (Chrztu, Bierzmowania, Eucharystii). Jak również liturgie pokutników publicznych, którzy przygotowywali się do uroczystego pojednania i rozgrzeszenia, otrzymywanego w Wielki Czwartek.
To tych ostatnich dotyczył najpierw – znany nam ze Środy Popielcowej – pokutny obrzęd posypania głów popiołem, rozciągnięty z czasem na wszystkich wiernych.
Post, modlitwa i jałmużna
Obrzędy wielkopostne obrastały z wiekiem nowymi tradycjami, odpowiadającymi duchowi czasów – pokutnymi, a zwłaszcza pasyjnymi. Niektóre z nich żywe są do dziś (nabożeństwo drogi krzyżowej czy Gorzkich żali). Niektóre należą już do historii (jak tzw. niedziele przedpościa: Starozapustna, Mięsopustna i Zapustna – któż je dziś jeszcze pamięta…?).
Przez wieki nie zmieniło się jedno. Wielki Post daje nam „narzędzia” do owocnego przygotowania do Paschy. To post, modlitwa i jałmużna. Nieodzowne pomoce do nawrócenia, które jest głównym zadaniem chrześcijanina.
Post, modlitwa i jałmużna – wielkopostna triada. Uczy wstrzemięźliwości, pozwalającej zdobyć pewien dystans do rzeczy, chroniącej przed zachłannością i łapczywością. Daje dyspozycyjność wobec poznanej woli Boga, zachowując przed złudzeniami. Prowadzi do miłosierdzia.
Post bowiem, bez miłosierdzia, jest niczym – mówi św. Augustyn. I dodaje: „Wstrzemięźliwość wasza niech będzie pokarmem dla biednych”. Czy może być lepszy program na czterdzieści dni paschalnej pokuty?
Czytaj także:
Środa Popielcowa. Post bez modlitwy i jałmużny nie ma żadnego sensu
Dziś świętujemy...