Z wydarzeń towarzyszących śmierci Chrystusa, szeroko opisywanej przez ewangelistów, a także odnotowanej w annałach klasycznej historii rzymskiej, my wybierzemy zaledwie kilka drobnych, ale dramatycznych momentów wyrażonych w ostatnich słowach Ukrzyżowanego, które wypowiada przybity do krzyża, dusząc się w czasie straszliwej agonii.
Siedem słów Chrystusa na krzyżu
To siedem zdań, które w greckiej redakcji Ewangelii składają się z czterdziestu jeden słów, łącznie z rodzajnikami i partykułami. Otrzymały one wspólną nazwę: Siedem słów Chrystusana krzyżu, i zostały ułożone przez tradycję w różnej kolejności.
Dominować będzie porządek (…), zaproponowany przez kartuskiego mnicha Ludolfa z Saksonii, autora prawdopodobnej pierwszej Vita Christi, swoistej biografii i opublikowanej w 1474 r. w Strasburgu i od tamtego czasu wznawianej 88 razy.
Oto więc zaproponowana przez niego kolejność, do której wprowadziliśmy drobne zmiany, umieszczając – zgodnie z podzielaną przez wielu opinią – słowo zwrócone do Matki i do ukochanego ucznia przed słowem przeznaczonym dla skruszonego złoczyńcy (zatem w porządku odwrotnym do sugerowanego przez Ludolfa):
- Do krzyżujących: „Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią” (Łk 23,34).
- Do Maryi: „Niewiasto, oto syn Twój”. Do ukochanego ucznia Jana: „Oto Matka twoja” (J 19,26-27)
- Do skruszonego złoczyńcy, ukrzyżowanego obok niego: „Zaprawdę, powiadam ci, dziś będziesz ze Mną w raju” (Łk 23,43).
- „«Eli, Eli, lema sabachthani?», to znaczy: «Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił?»” (Mt 27,46; Mk 15,34; por. Ps 22,2).
- „Pragnę!” (J 19,28).
- „Dokonało się!” (J 19,30).
- „Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mego” (Łk 23,46; por. Ps 31,6). (…)
Czytaj także:
Ile stacji ma droga krzyżowa? 14 czy może… 9?
Testament Jezusa
Jezus na krzyżu przekazuje niejako swój duchowy testament, bardziej powściągliwy w słowach, ale mający moc równą najobszerniejszej mowie z Ostatniej Wieczerzy przekazanej przez czwartą Ewangelię (J 13-17).
Nie jest więc prawdą to, co mówi słynny afroamerykański wykonawca spirituals: „Przybili go do krzyża i nie wyszeptał ni słowa…”, choć w tych słowach śpiewu pełnego ducha chodzi o Jego pójście na ukrzyżowanie bez narzekań, niczym mesjański Sługa Pański opiewany przez Izajasza: „Dręczono go, lecz sam pozwolił się gnębić, nawet nie otworzył ust swoich. Jak baranek na rzeź prowadzony, jak owca niema wobec strzygących ją, tak on nie otworzył ust swoich” (53,7).
To milczenie zostało wykorzystane między innymi przez niemieckiego pisarza Heinricha Bölla w tytule jednej z jego książek: Inie poskarżył się ani słowem (1953 r.), powieści o parze „ukrzyżowanych istot ludzkich”. Jezus pomimo doświadczanej udręki mówi te słowa, które – jak zobaczymy – wywarły olbrzymi wpływ nie tylko na wiarę, ale i całą zachodnią tradycję kulturową.
Śmierć Chrystusa
My jednak, zanim przejdziemy do bardziej dogłębnego komentowania tego zbioru Jezusowych słów, które – jak pokażemy dalej – były wielokrotnie podejmowane przez muzykę, tradycję ludową i literaturę, zrekonstruujemy pokrótce wydarzenia prowadzące Chrystusa do śmierci na szczycie niewielkiego wzgórza w Jerozolimie, swego rodzaju skalistego cypla, zwanego po aramejsku Golgota, czyli „Miejsce Czaszki” (Mt 27,33; Mk 15,22; Łk 23,33; J 19,17), co przetłumaczono na łacinę jako calvaria, od którego pochodzi nasza „kalwaria”.
Naszym zamiarem będzie zaoferowanie nie tylko niezbędnej egzegezy, ale także kilku wskazówek pomocnych w zrozumieniu i refleksji. Świadomi jesteśmy, że wokół męki i śmierci Jezusa narosła dziś imponująca bibliografia, mogąca często onieśmielić czytelnika.
Wystarczy dać jako przykład fundamentalną monografię pod tytułem The Death of the Messiah, którą amerykański egzegeta Raymond E. Brown (1928–1998) opublikował w Nowym Jorku w dwóch tomach w 1994 r., a której jednotomowe włoskie tłumaczenie z 1999 r. liczyło 1815 stron!
Czytaj także:
Droga krzyżowa miłosierdzia. Byśmy stali się żywymi i bezgranicznymi świadkami miłosierdzia
Słowa Chrystusa na krzyżu. Co znaczą?
Zanim i my, w znacznie skromniejszej formie, podążymy za tymi wydarzeniami i wejdziemy na Kalwarię, aby usłyszeć ostatnie słowa Jezusa, które raz szepcze, a raz krzyczy, oddamy głos bardzo różniącym się od siebie autorom, by poczynili odpowiednie wprowadzenie do naszej podróży. Z jednej strony będzie to podkreślenie realizmu ukrzyżowania, który dla Ewangelii jest wyraźnym dowodem Wcielenia: Chrystus przechodzi przez własne terytorium człowieka, przez terytorium kresu, śmierci, skończoności, stając się bratem wszystkich mężczyzn i kobiet. (…)
Kolejnym aspektem będzie milczenie Ojca wobec ukrzyżowanego Syna, które zawsze wywiera ogromne wrażenie. Pisarz Giuseppe Berto (1914–1978) w swojej wyobrażonej „Ewangelii Judasza” zatytułowanej La Gloria, wydanej w roku jego śmierci, w scenie z wołaniem: „Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił?” pisał: „Nie ma odpowiedzi. Wtedy z krzykiem wydajesz ducha… O Wieczny, wołam do ciebie z miejsc nazbyt głębokich: Panie, nie słuchaj mojego głosu”.
Łukasz, jak zobaczymy, łagodzi tę straszliwą pustkę nieobecności pełnym ufności wołaniem umierającego Jezusa do Ojca, którym jest Jego siódme i ostatnie słowo. Prawda wcielenia Syna Bożego zakłada jednak także przejście przez wewnętrzną ciemność, przeżycie w pewnym wymiarze doświadczenia Hioba, postaci biblijnej często odczytywanej w kluczu chrystologicznym.
*Fragment książki Siedem słów Jezusa na krzyżu, kard. Gianfranco Ravasi, Wydawnictwo M, 2021; tytuł, lead, śródtytuły pochodzą od redakcji Aleteia.pl
Czytaj także:
Męka Pańska pisana piaskiem. Sztuka, która dotyka
Dziś świętujemy...