Czy potrafiłbyś zniszczyć drewnianego Pinokia?

Pinokio w nagrodę został chłopcem, ale wcześniej był przecież tylko pajacykiem z drewna. Czy wyrywanie rąk drewnianej lalce jest gorsze od wyrywania kół drewnianemu samochodzikowi?

Lalka, zwierzątko, humanoidalny robot. Widząc stworzenie przypominające nam nas samych, odczuwamy empatię. To, na ile pozwolimy sobie w relacji z takim zwierzątkiem lub przedmiotem, pokazuje, na ile pozwalamy sobie w relacji z drugim człowiekiem. Przekraczając granicę względem lalki, oswajamy się z przekroczeniem granicy względem ludzi – tak jesteśmy zbudowani! 

Znasz filmy o Terminatorze? Filmom i książkom zawdzięczamy strach nie przed robotami, co raczej przed ich buntem. Odpowiedzią na ten strach są formułowane (od 100 lat i przez różne osoby) prawa nakazujące posłuszeństwo robotów względem ludzi i ich ochronę nawet kosztem życia robota. 

Skupiamy swój strach na maszynach, które toczą z nami nierówną walkę zbrojną, albo wręcz biorą nas do niewoli. Wymyślamy prawa, żeby uniemożliwić taki scenariusz i... tracimy z oczu coś ważniejszego. Na naszych oczach i za naszym przyzwoleniem powstają roboty, które mają nam służyć. Ale na dłuższą metę mogą nas zniszczyć!  

Opór przed wyrządzeniem krzywdy drugiemu człowiekowi jest naturalny. A jeśli empatię odczuwamy względem podobnych nam robotów, to również odczuwać będziemy opór przed ich skrzywdzeniem. Przynajmniej na początku...  

Roboty projektowane są tak, żeby robiły to, co chcemy i jak chcemy. Na agresję mogą reagować zgodnie z oprogramowaniem np. neutralnie lub z aprobatą. A do przyzwolenia na agresję (co do której ludzie stawialiby granicę) łatwo się jednak przyzwyczaić. Uprzedmiotowienie, dominowanie, upokarzanie – wysuwają się na pierwszy plan.

Ten kierunek potwierdzają nie tylko badania dowodzące, że pokolenie wychowane w świecie technologii jest mniej empatyczne. Podobne wnioski płyną z obserwacji (coraz popularniejszych szczególnie w Azji) erotycznych relacji ludzi ze stworzonymi w tym celu robotami. Nie dają one szczęścia, którego by od nich oczekiwano. 

Człowieczeństwo przegrywa z robotami. Jednak nie wojnę na broń laserową. Do ofensywy można przejść, szukając odpowiedzi na pytanie o to, co czyni nas ludźmi. Czy to, że mamy dwie ręce i dwie nogi? Czy raczej to, że potrafimy rozumieć, współodczuwać z innymi stworzeniami, być z nimi i dawać im bezinteresownie swoją obecność?  

Oddając pranie pralkom, a zmywanie zmywarkom, nie stajemy się mniej ludzcy. Praca fizyczna jest ważna, ale nie przesądza o człowieczeństwie. A co z opieką nad ludźmi starszymi lub chorymi? Robot w hospicjum wydaje się rozwiązaniem prostszym, ale czy lepszym?  

Czy starzy ludzie potrzebują bardziej szklanki wody czy drugiej osoby, która im tę szklankę poda? Czy wnuki bardziej potrzebują, żeby dziadkowie mieli co jeść, czy bardziej być tymi, którzy ich nakarmią? Technologia ma wiele zalet, ale zbyt łatwo godzimy się na każdy jej nowy przejaw. Bezrefleksyjnie stosujemy wszystko, co nowe, nie myśląc o długofalowych konsekwencjach. 

Rozwój maszyn nie musi być wrogiem ludzkości, jeśli ludzkość będzie go prowadzić z namysłem. Powierzmy maszynom to, czego zrobić nie potrafimy, ale nie oddawajmy im tego, co decyduje o tym, że wciąż jesteśmy ludźmi!   

Pisząc ten tekst, czytałem książkę Natalii Hatalskiej "Wiek paradoksów. Czy technologia nas ocali?".