Czy Bóg Izraela posiadał syryjskiego „kuzyna”? Polscy archeologowie rozwiązali stuletnią zagadkę!

Inskrypcje wykute były na kamiennych ołtarzach, być może pierwotnie umieszczonych w świątyniach. Jednakże w momencie odkrycia znajdowały się one pośród ruin. Od końca III w. n.e. Palmyra służyła bowiem jako gigantyczny kamieniołom. Pochodzącego z niej budulca użyto nawet w średniowieczu do skonstruowania… zapory wodnej.

Napisy wykute w kamieniu zainteresowały dr Aleksandrę Kubiak-Schneider – historyczkę i archeolożkę związaną z Uniwersytetem Wrocławskim. Wśród ok. 2 500 inskrypcji w języku aramejskim, umieszczonych na różnych elementach architektonicznych rozrzuconych po Palmyrze, wyłuskała ona ok. 200 intrygujących tekstów, datowanych głównie na II i III w. n.e. Wszystkie one zawierały zagadkowe formuły w formie zwrotu do bóstwa: „Błogosławione jego imię na wieki, Pan Świata i Miłosierny”.

„Napisy te znajdowały się na kamiennych ołtarzach przeznaczonych do spalania wonnej ofiary złożonej z kadzidła, ziaren jałowca i innych aromatów oraz służących do wylewania płynów” – powiedziała badaczka w rozmowie z serwisem Nauka w Polsce.

Jak wyjaśniła, przez ok. 100 lat naukowcy próbowali ustalić, do jakiego boga skierowano ten specyficzny zwrot. W oczekiwaniu na rozwiązanie zagadki używali zaś terminu: Palmyreński Bóg Anonimowy.

„Upatrywano w tym przejawów monoteizmu, kultu boga niebios i burzy Baalszamina, a także tabu wypowiadania imienia bóstwa na kształt obowiązującego w judaizmie. Odnalezione formuły przywodzą bowiem na myśl konotacje biblijne” – sprecyzowała dr Kubiak-Schneider.

Okazało się jednak, że rozwiązanie zagadki leży gdzie indziej. Ekspertka zwróciła uwagę na to, że specyficzny sposób zwracania się do anonimowego bóstwa na odnalezionych inskrypcjach jest taki sam, jak w przypadku hymnów śpiewanych i recytowanych w dziękczynieniu za otrzymaną pomoc w świątyniach starożytnej Mezopotamii z okresu I w. p.n.e. Hymny te wznoszono ku czci wielu ważnych bóstw jak np. Marduka-Bela (najważniejszego boga Babilonu), Nabu (boga pisma i mądrości), Nergala (boga podziemia) czy Adada (boga burzy).

Kim zatem był adresat palmyreńskich dedykacji? W ocenie dr Kubiak-Schneider było to wiele bóstw, które zasługiwały na wieczny hymn dziękczynienia. Według niej pod określeniem „Miłosierny” kryje się Bel-Marduk, najwyższy bóg babiloński czczony także w Palmyrze. Według ówczesnych wierzeń wybawił on ludzi i bogów od Tiamat, potwora ucieleśniającego chaos i ciemność.

Przydomek „Pan Świata” może z kolei odnosić się do zarówno do Bela, nazywanego Panem Wszechświata, jak i Baalszamina, boga burzy i płodności utożsamianego z Zeusem Gromowładnym.

Jedynie formułę „Ten, którego imię jest błogosławione na wieki” traktować należy jako uniwersalną. Może ona odnosić się do jakiegokolwiek bóstwa męskiego, które wysłuchało prośby modlącego się i zasługuje na wieczną chwałę. Potwierdzają to starożytne hymny i modlitwy pochodzące z Babilonii i Asyrii z okresów przed Aleksandrem Wielkim i Rzymianami.

Nieużywanie imion własnych bogów w przypadku dedykacji było zatem oznaką szacunku. "Palmyreńczycy doskonale znali imiona wyznawanych przez siebie bóstw" – przekonuje archeolożka.

“Dlatego też nie dziwi brak wizerunku bóstwa na ołtarzach. Nie łączy się ono w tym przypadku z zakazem przedstawiania boskiego oblicza. Nie było jednego Boga Anonimowego. Każdy bóg, który okazał się uważnym i przychylnym prośbom, zasługiwał na wieczny hymn” – uważa Kubiak-Schneider.

Ludzie, którzy wystawiali palmyreńskie inskrypcje, pochodzili głównie z elitarnych i średniozamożnych rodów. Wśród osób, które zlecały ich wykucie, były tak kobiety, jak i mężczyźni, ale też niewolnicy, wyzwoleńcy i ludzie wolni, a także obywatele rzymscy.

W ocenie dr Kubiak-Schneider jej ustalenie jest o tyle istotne, że ukazuje ciągłość tradycji przedhellenistycznych na terenach Bliskiego Wschodu. Wpłynęły one z pewnością na kształt dzisiejszych wielkich religii monoteistycznych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.

Opublikowane badania wskazują też na istnienie, niezachowanej do dzisiejszych czasów, poezji religijnej, wykorzystywanej w rytuałach blisko 2 tys. lat temu. Ponadto, dowodzą one, że bóstwa miały wiele imion i tytułów, używanych w zależności od sytuacji i od zwracającego się.

“Każde z nich niesie inny przekaz, ukazując inne aspekty bóstw wyznawanych w systemach politeistycznych, takich jak te w Palmyrze, w miastach Mezopotamii czy Cesarstwa Rzymskiego” – sprecyzowała.

Wyniki analiz ukazały się w książce pt. Dédicaces votives sans théonyme de Palmyre. Béni (soit) sont nom pour l’éternité (Dedykacje wotywne bez imion własnych bóstw z Palmyry. (Niech) Błogosławione (będzie) jego imię na wieki) wydanej przez wydawnictwo Brill.

Palmyra była starożytną metropolią pośredniczącą w handlu pomiędzy Cesarstwem Rzymskim a Dalekim Wschodem – Persją, Chinami i Indiami. Początkowo była ona skromnym miastem karawanowym, by w I-II w. stać się jednym z większych ośrodków w rejonie Morza Śródziemnego.

Miasto zasłynęło przede wszystkim malowniczą, monumentalną architekturą kamienną – długimi kolumnadami i licznymi świątyniami poświęconymi lokalnym bóstwom. Palmyrę wpisano na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO już w roku 1980. Od roku 1959, aż do wybuchu wojny domowej w 2011 r., to starożytne miasto było badane przez polską misję archeologiczną.

PAP – Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

szz/ agt/

Źródło: https://naukawpolsce.pap.pl/

Tytuł, śródtytuły i skróty pochodzą od redakcji Aletei Polska.