W Kowalewie przez 28 lat leczyło się ponad 1100 księży. Około 40 proc. z nich udało się przestać pić, po powrocie z leczenia nadal są księżmi – mówi z rozmowie z KAI ks. Wiesław Kondratowicz, trzeźwiejący alkoholik, założyciel i dyrektor Diecezjalnego Ośrodka Duszpasterstwa Trzeźwości w Kowalewie.
Diecezjalny Ośrodek Duszpasterstwa Trzeźwości w Kowalewie
Małgorzata Bilska: Ksiądz jest dyrektorem, ale i założycielem ośrodka w Kowalewie, gdzie od kilku dekad trafiają na terapię księża uzależni od alkoholu. Czy to najlepsza formuła pomocy w przypadku choroby alkoholowej – ośrodek przeznaczony wyłącznie dla księży?
Ks. Wiesław Kondratowicz: Pomysł podsunął mi sługa Boży ks. Franciszek Blachnicki. Spotkaliśmy się w 1980 roku i powiedziałem mu, że jestem trzeźwiejącym alkoholikiem według programu 12 kroków Anonimowych Alkoholików (AA). Powiedział mi, żebym zajął się księżmi. Tylko tyle. Nie wskazał konkretnych metod czy sposobów leczenia.
Zacząłem szukać sam. Na początku wydawało mi się, że najlepiej będzie, jeśli podzielę się swoim doświadczeniem, drogą trzeźwienia. W taki właśnie sposób zacząłem pomagać innym, za zgodą ówczesnego arcybiskupa poznańskiego Jerzego Stroby. Rozmawiałem z księżmi, którzy mieli problem i tego potrzebowali. To jeszcze nie była pomoc zorganizowana. Wszystko dopiero się kształtowało.
Skąd wziął się pomysł na ośrodek?
W 1986 roku pojawił się u mnie w Poznaniu znany pastor Robert Gable. Opowiedział mi o amerykańskich ośrodkach dla księży. Tak to sobie wyobrażałem: chciałem pomagać księżom w ich „naturalnym środowisku”, jakim jest parafia. Potem pastor Gable zaprosił (zasponsorował przyjazd) do mnie amerykańskiego księdza, ks. Boba Billa, który był dyrektorem ośrodka dla księży alkoholików w archidiecezji bostońskiej. On mi powiedział, jak tam pomagają. I to, że w Stanach Zjednoczonych każda większa diecezja ma taki ośrodek.
Czyli wzorce zostały zaczerpnięte z zagranicy.
Tak. W 2001 roku byłem w Stanach razem z dr. Bohdanem Woronowiczem, wybitnym psychiatrą, który zajmował się leczeniem choroby alkoholowej. Był pionierem w tej dziedzinie w Polsce. Odwiedziłem wtedy ośrodek dla księży – Guest House koło Rochester. Uczyłem się bezpośrednio od nich.
Nie miałem jednak kompleksów, bo wtedy funkcjonował już nasz ośrodek w Kowalewie i okazało się, że działamy podobnymi metodami. Różnica była taka, że choć Amerykanie zaczynali przy parafiach, to potem tworzyli ośrodki poza parafiami – nie było programowego połączenia, tak jak to jest u nas.
W wywiadzie dla Aletei ks. Piotr Brząkalik, trzeźwy alkoholik z archidiecezji katowickiej, powiedział: „Jeśli naprawdę uważamy uzależnienie od alkoholu za chorobę, to nie bardzo wiem, czemu księża mają się z niej leczyć w specjalnych ośrodkach. […] Ten własny sos mi nie pasuje, bo to jest pieszczenie się swoją krzywdą: miałem fatalnego przełożonego, słabą parafię itp. Można się łatwo usprawiedliwić”. On leczył się – ponad 20 lat temu – w zwyczajnym ośrodku w Gorzycach pod Wodzisławiem Śląskim. Stąd moje pytanie…
Znam go od kilkudziesięciu lat. Mam bardzo dobre zdanie o jego działalności, pomaga innym. On ma prawo do takich sformułowań. Przeszedł terapię inną niż ja, to są jego osobiste wnioski. Ja mam swoje. Mam inne przykłady, na których się wzoruję. Księża, tak jak wszyscy ludzie, są bardzo różni. Jedni chcą, a inni – tak jak ks. Brząkalik – nie chcą korzystać z leczenia w ośrodku dla duchownych. Może nie wiedzą dokładnie, co tu robimy?
W Kowalewie przez 28 lat leczyło się ponad 1100 księży. Wielu z nich udało się przestać pić, są potem w programie poterapeutycznym. I wtedy mówią, jak ważną rzeczą było dla nich właśnie to, że mogli trzeźwieć, „łapać tożsamość” trzeźwiejącego alkoholika razem z tożsamością kapłańską. Nie muszą jej odkładać na bok. Po powrocie z leczenia nadal są księżmi… Istnieją różne teorie i ujęcia tematu terapii z alkoholizmu. Ważne, żeby ksiądz znalazł taką metodę, która w jego przypadku będzie skuteczna.
Na czym polega choroba alkoholowa
Ponieważ w społeczeństwie jest mnóstwo fałszywych przekonań na temat alkoholizmu, proszę wyjaśnić: na czym polega choroba alkoholowa? Bo jak już wiemy z rozmowy, nie da się jej wyleczyć. Można ją zaleczyć, czyli nauczyć się żyć bez alkoholu… Powrót do stanu sprzed choroby jest niemożliwy.
Alkoholik choruje na utratę kontroli nad piciem. W programie 12 kroków AA, który jest jednym z najlepszych od wielu lat (niezależnie od nowych teorii, itd.), zaczyna się od kroku pierwszego, w którym człowiek uznaje swoją bezsilność wobec alkoholu. I żegna się z nim. Nie na całe życie ale na jeden dzień!
Codziennie rano alkoholik podejmuje decyzję, że dziś nie pije. A jutro? Nikt z nas nie wie, czy rano wstanie, co się wydarzy. Jeśli dostanę tę łaskę od Boga i wstanę następnego dnia, będę Mu wdzięczny. Powiem – dzisiaj znowu nie piję. Tak już do końca życia. Ale ważne jest dzisiaj – program ma 24 godziny.
Pomaga w tym Siła Wyższa, do której się odwołujemy. AA ma program duchowy, co nie wszystkim się podoba. Porzucenie picia to nie jest kwestia mojej silnej woli, tej choroby nigdy nie pokona się samemu. Żaden człowiek nie ma takiej mocy, i to dotyczy wszystkich uzależnień. Alkohol uzależnia fizycznie i psychicznie. Dlatego prosimy o pomoc Siłę Wyższą, Boga – jakkolwiek Go pojmujemy. On pomaga uzdrowić wolę. I ducha.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) już dawno wpisała alkoholizm na listę chorób pod numerem statystycznym F10.2. Oznaczenie F10 oznacza uzależnienia. Według naukowców ta choroba „gnieździ się” w biologii (kwestia zmiany metabolizmu; inaczej pracuje trzustka, wątroba itd.), w sferze uczuciowej (nieumiejętność równoważenia skrajnych emocji; alkoholik ma kilkadziesiąt zmian nastrojów w ciągu dnia), ale i w sferze ducha.
Duchowość jest rozumiana jako życie wartościami, które tworzą relacje. To prosta definicja i nie należy od razu jej kojarzyć z religią. Duchowość ma każdy człowiek, który ma duszę; system wartości i tworzy relacje. Alkoholizm jest chorobą ducha, gdyż uderza w wartości człowieka, w jego relacje z ludźmi.
Dlaczego niektórzy księża nadużywają alkoholu
Ma ksiądz ogromne doświadczenie w pracy z ludźmi uzależnionymi od alkoholu. Czy można wskazać powody, dla których księża mają problem z alkoholem, nadużywają go i chorują? Często jako czynnik ryzyka wskazuje się samotność, brak więzi wspólnotowych…
Są na ten temat różne hipotezy, także naukowe. Mnie przekonuje to, co usłyszałem od Amerykanów, kiedy byłem w Stanach – 80 proc. ludzi na świecie pije bezkarnie. 20 proc. populacji rodzi się z nieumiejętnością kontroli picia. To nie jest choroba genetyczna, ale po prostu część ludzi nie jest w stanie kontrolować spożywania alkoholu – i oczywiście o tym nie wie!
Sam znam ludzi, którzy od samego początku mają z tym duży problem. Ponieważ jednak piją wokół wszyscy, alkohol jest łatwo dostępny, ta grupa naraża się na to, że zachoruje, pijąc w zasadzie tyle samo, co inni. A czasem nawet mniej.
Oczywiście są też inne czynniki ryzyka, na przykład wzorce picia wyniesione z rodziny, ze środowiska. W naszej kulturze normalne jest nie tylko picie, ale upijanie się, nadużywanie alkoholu. Nienormalne, nieakceptowane jest odmawianie picia razem z innymi. To jest subkultura pijaństwa.
W każdym razie nie ma na świecie nikogo, kto powiedziałby: zaczynam pić, bo chcę być alkoholikiem. Nie! Najpierw pije się towarzysko. Są pierwsze próby w młodości… Zacząłem próbować pić, kiedy miałem 16 lat, byłem licealistą. I kiedy potem to analizowałem, nie pamiętałem ani jednej sytuacji, w której potrafiłbym kontrolować swoje picie. Ja chciałem się upić. Odlecieć. Tylko to mnie interesowało.
Alkohol jest substancją chemiczną, która to umożliwia. Jeśli szuka się takich stanów, powtarza je, z czasem przekracza się niewidzialną granicę, zza której nie ma powrotu.
Zamiast pytać „dlaczego pijesz”, lepiej zadać pytanie: „po co”. Co zapijasz? Co ci alkohol daje? On się staje podpórką na całe życie. Na pewnym etapie życia człowieka, który ma nieświadome predyspozycje do uzależnienia, alkohol jest „lekarstwem” na wszystko. Można temu zapobiec tylko w jeden sposób – jeśli on wcześnie trafi na program terapeutyczny, który mu pomoże. Ale najpierw musi się przyznać, że ma problem. Bardzo istotny w tej chorobie jest tzw. system iluzji i zaprzeczeń. To jeden z jej objawów.
Chory zaprzecza swojej chorobie, fałszywie, w zakłamany sposób widzi swoją sytuację. Wmawia sobie i wszystkim wokół, że nie potrzebuje żadnej pomocy.
Trzeba dodać, że alkoholizm jest chorobą całej rodziny osoby uzależnionej. Żona lub mąż, dzieci, bliscy – oni też wymagają pomocy terapeuty. Choćby dlatego, że swoimi zachowaniami nieświadomie podtrzymują picie, choć myślą, że jest odwrotnie. Choroba zaburza system rodzinny.
Są programy dla współuzależnionych małżonków, nastolatków, małych dzieci w rodzinie. Jeśli ksiądz długo mieszka we wspólnocie kapłańskiej na plebanii, to czy współdomownicy nie powinni iść na terapię? To nie są takie relacje jak w rodzinie, ale coś było nie tak…
Myślę, że byłoby to dobre. Ale niech pani mi powie, jak to – z księżmi – zrobić?
Nie wiem.
No właśnie. Czasem natomiast rozmawiamy z bezpośrednimi przełożonymi księdza, z jego bliskimi współpracownikami (z gospodyniami, katechetami itd.,) oraz z członkami rodziny. Z kolegami. Czasem terapię księdza załatwia nie jego przełożony, ale ktoś ze świeckich współpracowników lub członek rodziny – w porozumieniu z biskupem.
Podobną niechęć do szukania pomocy jak księża przejawiają lekarze, prawnicy i inni przedstawiciele zawodów zaufania społecznego. Zwłaszcza lekarze uważają, że tak znakomicie znają się na chorobach, że absolutnie nie będą się leczyć z alkoholizmu. Sami sobie poradzą. Drugą rzeczą, którą trudno przełamać księżom i lekarzom, jest wstyd. Na szczęście w Kościele jest coraz większa świadomość problemu.
Mówi się o tym na roku propedeutycznym, który poprzedza seminarium. Wiele razy sam byłem zapraszany do seminariów, aby podzielić się doświadczeniem. Jest dziś coraz więcej miejsc, gdzie księża, zakonnicy, mogą się leczyć. Niestety ogólna świadomość problemu w polskim społeczeństwie jest bardzo niska. Rośnie za to liczba… reklam piwa.
Na czym polega leczenie
Na czym polega specyfika leczenia w ośrodku Kowalewie? Wiem o kilku księżach, którzy pozytywnie zakończyli wasz program.
Program terapeutyczny trwa sześć tygodni. Składa się z trzech nurtów tej samej rzeki, która „płynie w stronę trzeźwego życia”. Pierwszy to profesjonalna terapia, którą prowadzą licencjonowani psychoterapeuci. W tej chwili są dwie panie, które świetnie potrafią pracować z księżmi alkoholikami. Terapia jest grupowa oraz indywidualna.
Drugi nurt to terapia, którą umownie nazywamy: duchowo-religijno-kapłańska. To ona nadaje ośrodkowi specyfikę, której nie ma nigdzie indziej. Mówimy tu o naszych problemach księżowskich. I nie chodzi o narzekanie na przełożonych, biskupów czy tych zakonnych. Po prostu dzielimy się tym, co jest ważne w naszym życiu, w powołaniu. Jak sobie w nim „radzimy” po pijanemu. I jak to robić na trzeźwo.
Obowiązkowym elementem tej części jest uczestnictwo w mitingach AA. Ośrodek mieści się w domu parafialnym parafii św. Bartłomieja w Kowalewie (patronem samego ośrodka jest św. Józef Opiekun), a mityngi są na miejscu. Uczestniczą w nich również kobiety i mężczyźni z parafii oraz okolicy. Ale chodzimy też razem do kaplicy, wspólnie się modlimy. Idziemy na Koronkę do miłosierdzia Bożego o 15.00. To są dla wielu księży atuty.
Ogromna większość księży, którzy przychodzą na terapię, jest jeszcze wierząca. Jednak czasami pojawia się tak przygnieciony ksiądz, że z wiary niewiele zostało. Ale łaska Boża jest nieogarniona i żar się rozdmuchuje, a iskierka zaczyna płonąć… Bardzo ważne jest jednak to, że jest wspólnota kapłańska, dzięki czemu nie ma tematów tabu. Pod wpływem alkoholu człowiek traci kontrolę zachowań i nie jest łatwo o tym mówić innym.
Zwłaszcza księżom, wobec których oczekuje się wysokich standardów moralnych. A trzeci nurt?
To posługa w parafii. Od samego początku istnienia ośrodka parafianie zostali przygotowani do tego, że będą tu pomagać trzeźwiejący księża. Nie było kłopotów. Ludzie w Kowalewie są wspaniali. Chętnie słuchają kazań, chodzą do spowiedzi. Mówią, że nawet są bliższe ich życia niż gdzie indziej. Z nominacji biskupa jestem proboszczem, sam wiele razy dałem tu świadectwo. Wszyscy są już przyzwyczajeni.
Ilu przestaje pić?
Terapia alkoholowa jest trudna. Nie zawsze udaje się od razu, ludzie wracają do picia, ale najważniejsze, to przyznać się do problemu i zacząć szukać pomocy. Ilu księży spośród tych ponad 1100 przestało pić?
Statystyki są dość podobne na świecie. To zazwyczaj około 40 procent. Czasem księża do nas wracają po raz kolejny i wtedy się udaje. Ale nie zawsze. To choroba na całe życie.
Czy leczyły się u was kobiety?
Czasem zdarzają się siostry zakonne, przysyłają je przełożone. W historii ośrodka było ich około 20. Kilkanaście lat temu uczestniczyłem w próbie utworzenia takiego ośrodka dla sióstr zakonnych, w Stanach Zjednoczonych one są. Na razie nic z tego nie wyszło.
W sierpniu ksiądz z diecezji białostockiej odprawiał pijany mszę świętą. Ktoś to zgłosił, biskup skierował go na terapię. Jak się zachować w takiej sytuacji?
U nas w okolicy był niedawno przypadek, że pijany ksiądz odprawiał pogrzeb. Jedna pani zadzwoniła po policję. Przyjechali, pozwolili mu dokończyć, zbadali go alkomatem. To jest bardzo dobra reakcja. Jeżeli ktoś przychodzi do pracy pijany, ksiądz pijany pełni posługę, trzeba od razu reagować. Najpierw przez przełożonych, a jeśli to nie pomaga, działać radykalnie.
Dla tego księdza to był taki szok, że mu to pomogło. Jest już po terapii. Takie zdecydowane działanie nazywa się w terapii „twardą miłością”. Ale do tego ludzie muszą dojrzeć. Dlatego trzeba głośno mówić o problemie choroby alkoholowej, która jest „demokratyczna”. Chorują księża, naukowe autorytety, nauczyciele, prawnicy, lekarze, politycy, dziennikarze, aktorzy i tak zwani zwyczajni ludzie. Coraz więcej kobiet. Zamiast czekać, aż wydarzy się tragedia, trzeba stawić czoło rzeczywistości.
Dziś świętujemy...