Gregoriański, juliański, słoneczny, Azteków czy Majów? Kto wymyślił kalendarz?

Ludzie „od zawsze” mieli potrzebę porządkowania rzeczywistości. Oddzielenia tego, co już się zdarzyło od tego, co ma dopiero nadejść. I choć skrupulatne planowanie „z kalendarzem w ręku” to domena naszych czasów, od wieków szukano sposobu na określenie długości roku, na podstawie liczby miesięcy.

Łacińskie „kalendae” oznacza pierwszy dzień miesiąca. Greckie „kaleo” to inaczej „zwołuję”. Miało to głębokie uzasadnienie w historii. Rzymski arcykapłan na początku miesiąca zwoływał ludność, by ogłosić, ile dni potrwa ów miesiąc i jakie święta przypadają w tym czasie.

„Calendarium” to z kolei księga, w której zapisywano wydatki i przychody, święta i odpowiadające im zmiany faz Księżyca. Odniesienie do ułożenia planet na nieboskłonie były najważniejszym wyznacznikiem w obliczaniu czasu.

Za podstawę analiz służyło obliczanie daty na podstawie faz ruchu Słońca (kalendarze solarne) lub Księżyca (kalendarze lunarne). Nowy rok wyznaczało na ogół jakieś ważne w historii ludzkości wydarzenie.

W jednym z najpopularniejszych dla zachodniej cywilizacji i chrześcijaństwa, kalendarzu gregoriańskim, datą i początkiem nowej ery stało się narodzenie Chrystusa. Kalendarz wprowadził papieża Grzegorza XIII. Pozostaje on w użyciu nieprzerwanie od 1582 roku.

W kalendarzu muzułmańskim wyznacznikiem był czas ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny. Zaś w kalendarzu japońskim cezurą jest data wstąpienia na tron ostatniego władcy.

Kościoły wschodnie posługują się kalendarzem juliańskim w uwspółcześnionej wersji (neojuliański). Jego pierwowzór opracowano zgodnie z rozkazem Juliusza Cezara. Posługiwano się tym kalendarzem przez wiele wieków, poczynając od 45 p.n.e. i nie przejmując się zanadto faktem, że kalendarz „spóźniał się” o 1 dzień co 128 lat. Swoją odmianę kalendarza juliańskiego opracowali Szwedzi. Przesunęli jednak jednostki czasu o dzień w stosunku do oryginału.

Nie byłoby jednak żadnego ze współczesnych kalendarzy, gdyby nie ojcowie wynalazku – Babilończycy i Egipcjanie. To oni, jako pierwsi zauważyli, że zmieniające się pory roku i zjawiska przyrodnicze układają się w cykle. Te z kolei są powiązane z ruchem Słońca i Księżyca oraz wylewami Nilu.

Kalendarz Majów, oparty – podobnie jak inne – na ruchu planet niebieskich nawiązywał do cyklu 360-dni, i znajdował praktyczne zastosowanie w dziełach budowniczych. Na podstawie kalendarza oznaczali oni daty wznoszonych przez siebie budowli.

Aztekowie nadawali miesiącom ze swojego kalendarza nazwy odpowiadające przeprowadzanym pracom polowym lub hodowanym roślinom. Kalendarz perski (irański), zwany Dżalali, opracowano w XI-wieku. Używa się go do dzisiaj w Iranie i Afganistanie. Przy opracowaniu kalendarza brali udział uczeni z królewskiego obserwatorium astronomicznego. Dokładnością nie odbiega on od pozostałych.

Słowianie też mieli swój odrębny kalendarz w okresie przedchrześcijańskim. Czas liczono na podstawie pór roku i prac w gospodarstwie. Swojsko brzmiące nazwy: prosiniec (styczeń), suszec (luty) czy czerwień (czerwiec) były w użyciu, zanim Europa przyjęła chrześcijaństwo i do użytku wszedł kalendarz juliański.

Pierwsze łacińskie kalendarze pojawiły się w Polsce za sprawą duchownych katolickich. Nie mogło zabraknąć w nich informacji o świętach i świętych patronach dnia codziennego. Drukowane w Krakowie z przywileju króla stały się popularne nawet pod Wiedniem i w Rzymie, jako tzw. „Practica Cracoviensis”.

A skoro o kalendarzu mowa, to warto pamiętać, że: