Cyfrowa kokaina

Młodzież często uważa, że dorośli boją się nowych technologii, bo są starzy i lękają się postępu. Swoje nieustanne, nerwowe przywiązanie do smartfonów i oczekiwanie z niepokojem na każde powiadomienie odczytują jako naturalny rozwoj wypadkow w cywilizowanym świecie. Zaprzeczają zagrożeniu uzależnieniem. A jak jest naprawdę?

Mechanizm uzależnienia od świata cyfrowego, elektroniki opiera się na stymulowaniu układu nagrody w mózgu, podobnie jak w przypadku uzależnień od substancji psychoaktywnych. Kluczową rolę odgrywa tu dopamina, neuroprzekaźnik odpowiedzialny za odczuwanie przyjemności.

Oto główne elementy tego mechanizmu:

Nowość i niepewność: Mózg jest zaprogramowany do poszukiwania nowości, co w przeszłości zwiększało szanse na przetrwanie (np. znalezienie pożywienia). Współczesne technologie, takie jak internet, gry komputerowe i media społecznościowe, zaspokajają tę potrzebę w sposób ciągły i intensywny. Każde powiadomienie, nowa informacja, lajk czy komentarz, wywołują wyrzut dopaminy i chęć sprawdzenia, co się stało.

Grywalizacja: Gry i aplikacje wykorzystują mechanizmy znane z hazardu, oparte na niepewności wyniku4 Losowość nagród, system poziomów i rankingów, składają się na cyfrowy system nagród, który silnie uzależnia.

Ciągła stymulacja: Smartfony i inne urządzenia elektroniczne zapewniają nieustanny dostęp do bodźców, które pobudzają układ nagrody. W efekcie mózg przyzwyczaja się do stałego dopływu dopaminy, co zwiększa tolerancję i prowadzi do pragnienia coraz silniejszych bodźców.

Wpływ na kontrolę impulsów: U dzieci i młodzieży system kontroli impulsów w mózgu nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, co czyni je bardziej podatnymi na uzależnienie od świata cyfrowego.9 Bodźce cyfrowe są dla nich szczególnie uwodzicielskie, ponieważ ich mózgi nie potrafią skutecznie hamować chęci sięgnięcia po telefon czy włączenia gry.

Konsekwencją tych mechanizmów jest uzależnienie, które objawia się kompulsywnym korzystaniem z elektroniki, nawet pomimo negatywnych skutków dla zdrowia, relacji interpersonalnych i funkcjonowania w społeczeństwie.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że mechanizm uzależnienia od świata cyfrowego wykorzystuje te same neurobiologiczne podstawy, co uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Osoby uzależnione tracą kontrolę nad swoim zachowaniem, odczuwają silny głód (np. pragnienie sprawdzenia powiadomień), a abstynencjawywołuje nieprzyjemne objawy (np. lęk, niepokój, rozdrażnienie).

Kkluczową rolę w przeciwdziałaniu uzależnieniom cyfrowym u dzieci odgrywają rodzice. Przede wszystkim powinni ustalić jasne zasady i ograniczenia dotyczące korzystania z elektroniki, np. maksymalny czas spędzany przed ekranem, strefy wolne od urządzeń (np. jadalnia, sypialnia). Polecamy szczególnie skorzystanie tu z materiałow wypracowanych przez Fundację Edukacji Zdrowotnej i Psychoterapii. Np. bezpłatnego mini poradnika "Dzieci w wirtualnej sieci"

Ważne jest, aby dawać dobry przykład i ograniczać własne korzystanie z telefonów i komputerów, szczególnie w obecności dzieci. Kolejnym działaniem zapobiegającym uzależnieniom jest aktywne spędzanie czasu z rodziną, z dala od ekranów, np. gry planszowe, sport, czytanie, wspólne wyjścia. Pomaga to budować silne więzi i pokazuje alternatywne sposoby spędzania wolnego czasu.

Istotna jest też otwarta komunikacja na temat zagrożeń związanych z nadmiernym korzystaniem z elektroniki oraz wspieranie rozwoju pasji i zainteresowań, które angażują umysł i ciało, to kluczowe elementy profilaktyki uzależnień cyfrowych.

 W przypadku zauważenia oznak uzależnienia, takich jak problemy z koncentracją, zaburzenia snu, spadek wyników w nauce, izolacja społeczna, wahania nastroju, konieczne jest poszukanie profesjonalnej pomocy u psychologa lub terapeuty uzależnień.

Polecamy bezpłatne poradniki FEZiP, zarówno wspomniane już "Dzieci w wirtualnej sieci", jak "Nastolatki w wirtualnym tunelu" opisujące szereg problemów charakterystycznych dla nastolatków uwikłanych w świat wirtualny.