Gorzkie Żale 1707 – zabytek polskiej pobożności

Składa się z trzech części. W poszczególne niedziele Wielkiego Postu odprawia się kolejne części (dwukrotnie, gdyż wielki post trwa sześć tygodni), natomiast Zachęta (Pobudka) pozostaje zawsze ta sama. W Wielki Piątek przy Grobie Pańskim wykonuje się całość. Często jest to nabożeństwo eucharystyczne, w obecności wystawionego Najświętszego Sakramentu.

Niewielka książeczka z bardzo długim barokowym tytułem: „Snopek Myrry z Ogroda Gethsemańskiego albo żałosne Gorżkiey Męki Syna Bożego […] rospamiętywanie” ukazała się w 1707 roku w Warszawie. Gorzkie Żale po raz pierwszy wybrzmiały 13 marca 1707 r. w kościele Świętego Krzyża w Warszawie. Nie wiadomo jaka była pierwotna melodia, gdyż nie zachowały się żadne źródła. Autorem był prawdopodobnie ksiądz Wawrzyniec Stanisław Bienik - nie podpisał się na stronie tytułowej, pozostając anonimowym i domniemanym.

Istniało wiele tradycji lokalnych wykonywania Gorzkich żali: rozmaite melodie, różnił się także przebieg nabożeństwa. Tekst za to pozostał niemal bez zmian, wciąż obecne są w nim rozmaite archaizmy, stanowiące pomnik kultury językowej swojego czasu.

Kilka lat temu Wydawnictwo Dębogóra wznowiło ów zabytek polskiej pobożności. Przedruk oryginalnej książeczki został wzbogacony o szeroki wstęp Jacka Kowalskiego, znawcy kultury staropolskiej. Dołączona jest także płyta CD nagraniem Gorzkich żalów w interpretacji zespołu Liquescentes przy wtórze tradycyjnych i historycznych instrumentów.

Książka ta to równocześnie modlitewnik, ale także, przede wszystkim dzięki znakomitemu wstępowi Jacka Kowalskiego, przewodnik po pobożności i kulturze staropolskiej. Styl wypowiedzi autorskiej, rozpięty między gawędą a wykładem, subtelnie patynowany archaizacją ale zawsze przejrzysty, jasny i czytelny, pozwala przyswoić bardziej złożone treści każdemu czytelnikowi. Pomaga w tym również rozwiązanie edytorskie, które zamysł pokazania oryginału (z jego pięknem i pewną egzotycznością) godzi ze współczesną polszczyzną i przekazem językowy zabytku. Bardzo funkcjonalne z punktu widzenia pomocy w modlitwie jest też zestawienie starego, pierwotnego tekstu z obecnie śpiewaną wersją

Sięgnięcie do klasycznego tekstu Gorzkich żali może być niezwykłą pomocą w dobrym przeżyciu Wielkiego Postu. Wielowiekowa tradycja rozważania Męki Pańskiej może przyczynić się do pożytku duchowego. Zachęcamy do lektury!

Recenzja na blogu Mama Lingwistka (przedruk zdjęć za zgodą Autorki).

Książkę z płytą można zamówić na stronie Wydawnictwa Dębogóra.