Sprawiedliwa miłość [notatki do Reguły Św. Benedykta]

Rozdział 2, 16-22*

Każdy rodzic – i podobnie inny naczelny autorytet jakiejś wspólnoty – powinien wiedzieć dobrze, że najprostszą drogą do rozbicia powierzonej mu społeczności jest zbyt częste i zbyt łatwe wyróżnianie niektórych jej członków. Święty Ojciec Benedykt każe wręcz opatowi, aby „nikogo w klasztorze nie wyróżniał” – i dopiero za chwilę zezwala, jakby na drodze wyjątku, na jakieś wyróżnianie tego, kto wybija się „w dobrych uczynkach i w posłuszeństwie”. Można by zaryzykować sugestię, że bardziej Benedyktowe jest traktowanie wyróżnienia raczej jako wyjątku, jakby „wymuszonego” przez fakt czyjejś naprawdę szczególnej zasługi – niż posługiwanie się wyróżnieniami jako systemem, metodą wychowawczą czy rodzajem manipulowania motywacjami ludzi. Zasadą jest, by „nie wyróżniać”. Nie organizuje się zatem sytuacji, w których ludzie skupiają się na rywalizacji. Nie wytwarza się sytuacji, w której ludzie uzależniają swoje postępowanie od spodziewanej lub uzyskanej nobilitacji.

Wyróżnienie to coś zewnętrznego, jakaś nagroda, przywilej, prestiż przydzielany komuś wobec innych. Ale polecenie Reguły idzie do wnętrza i jest w ten sposób bardziej wymagające w stosunku do przełożonego: non unus plus ametur quam alius – „niech jeden nie będzie bardziej kochany niż drugi”. A więc święty Benedykt wydaje zakaz sercu opata – i może to zrobić, ponieważ i on sam, i jego synowie należą do świata, w którym nie człowiek jest kierowany przez serce, lecz serce jest kształtowane przez prawdę i dobro. Otóż nie jest dobrze, aby opat choćby i w swoim wnętrzu wyróżniał jednego większą miłością niż drugiego.

O jak ważną i delikatną kwestię tu chodzi, zrozumie w lot każdy, kto traktuje swój autorytet w tej czy innej wspólnocie jako służbę dobru wspólnemu – a najbardziej ten, kto praktykuje to w małej wspólnocie opartej na silnych więziach osobistych, tak jak w rodzinie. Właśnie w takich małych wspólnotach walka o „pierwszeństwo” w stosunkach z rodzicem czy innym autorytetem może szybko zastąpić całe jej życie; zaś wywołane nieroztropnie poczucie „bycia na końcu” czy „bycia niezauważonym” bywa najsilniejszą trucizną dla młodych latorośli.

Nieprzypadkowo i w tym miejscu święty Benedykt przypomina o sprawiedliwości: przecież ten, kto rządzi wspólnotą, ma obowiązek nie tylko przydzielić każdemu to, co niezbędne i należne spośród policzalnych rzeczy materialnych – ale i dbać o udział każdego w nieuchwytnych lub tylko niewidzialnych dobrach społeczności.

Także w tym fragmencie Reguły do głosu dochodzi podstawowa zasada pokoju mniszego: zmierzamy nie do „miejsc” na ziemi, lecz do Boga. Jest to droga pełna tajemnic dla każdego z nas – a cóż dopiero, gdy patrzy na nią ktoś drugi. Dlatego miłość opata to nie nagroda – lecz pewien warunek rozwoju jego mnichów, jak słońce i deszcz zsyłane przez Boga „na sprawiedliwych i niesprawiedliwych”. Może nie jest przypadkiem, że polecając opatowi „równą miłość” dla wszystkich mnichów, używa Reguła słowa caritas – podczas gdy zakazując na początku „kochania jednego bardziej niż drugiego”, Reguła odsyła nas raczej do kategorii amor: prawdziwa miłość ojcowska jest promieniowaniem Bożą dobrocią, a nie poszukiwaniem bliskości innych dla siebie.

Fragment książki "Prosta droga, notatki do reguły św. Benedykta", Paweł Milcarek, Biblioteka Christianitas, Dębogora 2021

* Fragment "Reguły" św. Benedykta w tłumaczeniu o. Bernarda Turowicza OSB opublikowany w serii Źródła Monastyczne pt. "Reguła Mistrza. Reguła św. Benedykta"