Jedna hemina wystarczy [notatki do Reguły Św. Benedykta]

Rozdział 40, O ilości napoju  1-9*

Krótki rozdział o „mierze napoju”, mensura potus, domyka kwestie gastronomiczne. Jeśli ktoś przystępuje do tej lektury z nastawieniem abstynenckim, znajdzie tu pocieszenie. Święty Ojciec Benedykt wolałby, żeby mnisi powstrzymali się od alkoholu w ogóle – „bo wino prowadzi do odstępstwa nawet mądrych”. Groźne jest to słowo „odstępstwo”, apostatare – nie sposób je minąć bez zastanowienia.

Jednak czym innym jest osobista proabstynencka opcja Świętego, a czym innym zgoda na umiarkowane korzystanie z wina. Ze zredagowanych przez św. Grzegorza Wielkiego opowieści o życiu św. Ojca Benedykta wiemy, że potrafił i powstrzymywać się od wina (jako eremita), i pić je z umiarem (jako opat np. na Monte Cassino). Jak widać, zawsze odróżniał osobisty wybór abstynencji od swobody w sprawach dopuszczalnych i – jako przełożony – nie narzucał swoim zachowaniem ideału z lat pustelniczych. Co ciekawe, słowo tolerantia, które odgrywa dziś tak ważną rolę, pada w tym rozdziale Reguły w zupełnie szczególnym sensie: niektórym dał Pan Bóg „tolerancję abstynencji”, to znaczy umiejętność znoszenia braku wina (i w ogóle alkoholu). Trudno jednak budować na tym zasadę obowiązującą wszystkich: zatem, powiemy teraz zgodnie z obecnym znaczeniem słowa „tolerancja”, w klasztorze toleruje się picie wina. Ma to jednak granicę: nie do nasycenia, lecz wstrzemięźliwiej, parcius. Oto reguła wewnętrzna dla tej sprawy.

Reguła zewnętrzna, materialna jest równocześnie dość konkretna, ale i poddana konkretnemu osądowi przełożonego. Hemina wina jest dzisiaj dla nas miarą podobnie tajemniczą jak funt chleba z poprzedniego rozdziału, ale jest to coś około ćwierć litra (a trzeba brać pod uwagę, że z zasady piło się wino zmieszane z wodą). To nie wzorzec metra, lecz  raczej punkt orientacyjny: jeśli zezwalasz na mniej, miej powody; jeśli zezwalasz na więcej, miej powody. Skąd powinno się brać te powody? Po pierwsze zważaj na „słabość niemocnych”: warunki metabolizmu, ale i warunki charakterologiczne. Po drugie bierz pod uwagę okoliczności związane z porą roku, miejscowym klimatem, aktualną pogodą, rodzajem pracy. Na końcu dwa światełka alarmowe, sygnalizujące, że pomylono miarę: żółte światełko „przesyt” i czerwone światełko „nietrzeźwość”.

Trudno nie czytać tego rozdziału z pamięcią o całym wyrafinowanym wytwórstwie alkoholowym, z którego klasztory zasłynęły: wina, likiery, piwa… Od dawna „ocieplają wizerunek” mnichów. Jaka szkoda, że równie często podkolorowują go fałszywie, odrywając uwagę od ich rzeczywistego życia.

Fragment książki "Prosta droga, notatki do reguły św. Benedykta", Paweł Milcarek, Biblioteka Christianitas, Dębogora 2021

* Fragment "Reguły" św. Benedykta w tłumaczeniu o. Bernarda Turowicza OSB opublikowany w serii Źródła Monastyczne pt. "Reguła Mistrza. Reguła św. Benedykta"