Dziadkowie i wnuki: 6 filarów, które budują trwałą więź międzypokoleniową

Relacja między dziadkami a wnukami nie jest automatyczna – to więź, którą trzeba pielęgnować. Badania pokazują, że wspólnie spędzony czas, przekazywanie wartości i emocjonalna bliskość mogą uczynić tę relację silną i wzbogacającą. Jakie czynniki sprawiają, że dziadkowie stają się ważnymi osobami w życiu wnuków?

Choć może to wydać się banalne, najważniejszym czynnikiem budującym relację jest bliskość w sensie fizycznym. Jest to szczególnie istotne w dzieciństwie, gdy kontakt dotykowy i obecność budują poczucie bezpieczeństwa. Kolana babci czy dziadka i ich czułość odgrywają ogromną rolę w rozwoju dziecka (Bengtson & Oyama, 2010).

Sprzyja temu sytuacja, gdy dziadkowie mieszkają blisko wnuków i mają częste okazje do wspólnego spędzania czasu. Choć współczesna technologia pozwala utrzymywać kontakt na odległość, nie zastąpi to fizycznej obecności: wspólnej zabawy, tulenia się przy czytaniu bajek czy gotowania rodzinnych przysmaków. Badania potwierdzają, że regularne spotkania wzmacniają więź międzypokoleniową (Dunifon & Bajracharya, 2012).

Analizy wskazują, że dziadkowie zazwyczaj czują silniejszą więź z wnukami niż odwrotnie (Monserud, 2010). W dobrze funkcjonujących rodzinach rodzice pozostają najbliższymi osobami dla dzieci, dziadkowie zajmują drugie miejsce.

Jednak z wiekiem sytuacja się zmienia. Krąg emocjonalnej bliskości dzieci poszerza się o przyjaciół i pierwsze miłości, podczas gdy u osób starszych często się zawęża. Umierają przyjaciele i krewni, a więź z wnukami zaczyna odgrywać coraz większą rolę. Dlatego warto pielęgnować te relacje od samego początku – nawet jeśli oznacza to cierpliwość wobec dokazującego dwulatka czy kreatywnego pięciolatka (Hlebovy, Gitimu Waithaka & Gitimu, 2016).

Dziadkowie często odgrywają kluczową rolę w przekazywaniu wartości. Uczą wnuki podstawowych zasad moralnych, na przykład: „Nie zabieraj, co nie twoje” czy „Pomóż mamie, zanieś widelce na stół”. Jednak wraz z dorastaniem wnukowie kształtują własny system wartości, który nie zawsze pokrywa się z poglądami dziadków.

Co zrobić, by różnice światopoglądowe nie prowadziły do konfliktów? Kluczowa okazuje się integralność, czyli życie w zgodzie z wyznawanymi wartościami. Nastolatkowie są szczególnie wyczuleni na hipokryzję, dlatego autentyczność dziadków buduje ich autorytet i szacunek (Janmaat & Keating, 2019). Nawet jeśli wnuki oddalą się od przekonań dziadków, docenią ich konsekwencję i spójność w działaniu.

Jednym z największych zagrożeń dla więzi międzypokoleniowych jest rozwód rodziców wnuków. Gdy dzieci pozostają przy jednym z rodziców, często zrywają kontakt z rodziną drugiego. Nawet jeśli oboje rodzice sprawują wspólną opiekę, reorganizacja życia po rozwodzie osłabia relacje międzypokoleniowe.

Badania pokazują, że szczególnie trudne jest utrzymanie kontaktu z dziadkami ze strony ojca, gdy dziecko zostaje pod opieką matki (Attar-Schwartz & Fuller-Thomson, 2017). Mimo że starsze osoby nie mają wpływu na decyzje dorosłych dzieci, warto unikać eskalowania konfliktu. Zachowanie neutralności może pomóc w utrzymaniu więzi z wnukami nawet po rozpadzie małżeństwa ich rodziców (Doyle, O’Dywer & Timonen, 2010).

W niektórych rodzinach więzi międzypokoleniowe są naturalnie silniejsze, ponieważ opierają się na przekazywanych normach kulturowych i rodzinnych. Jeśli rodzina czuje się zbiorowo odpowiedzialna zarówno za wychowanie dzieci, jak i opiekę nad seniorami, relacje między pokoleniami są głębsze (Blundon, 2013).

Z kolei w społeczeństwach kładących większy nacisk na indywidualizm i samorealizację więzi te bywają osłabione. Badacze podkreślają, że dzieci wychowywane w kulturze wspólnotowej mają większą skłonność do troski o starszych członków rodziny i utrzymywania relacji z dziadkami przez całe życie.

Badania pokazują, że najbliższą relację z wnukami zazwyczaj ma babcia ze strony matki. Psychologowie ewolucyjni tłumaczą to wczesnym nawiązywaniem więzi z nowo narodzonym dzieckiem (Danielsbacka & Tanskanen, 2012).

Często to właśnie ona angażuje się w opiekę nad niemowlęciem i wspiera swoją córkę w pierwszych tygodniach macierzyństwa. Z tego powodu wiele wnucząt, nawet jako nastolatkowie, zwraca się właśnie do niej po rady i wsparcie. Według badań brytyjskich aż 8 na 10 nastolatków regularnie rozmawia z babcią ze strony mamy na temat swoich życiowych celów i marzeń.

Więź między dziadkami a wnukami nie jest czymś, co dzieje się samoistnie. Wymaga troski, zaangażowania i czasu. Warto pamiętać, że inwestycja w te relacje przynosi obopólne korzyści – wnuki otrzymują bezwarunkową miłość, wsparcie i mądrość, a dziadkowie czerpią radość z towarzystwa młodego pokolenia, poczucie bycia potrzebnym i spełnionym.

W chrześcijańskiej perspektywie ta relacja staje się także pięknym świadectwem miłości rodzinnej, która odzwierciedla Boży zamysł o pokoleniach wspierających się nawzajem. Jak powiedział w 2018 roku papież Franciszek:

Bengtson VL, Oyama PS. Intergenerational solidarity and conflict. InIntergenerational solidarity. 2010;35-52. Palgrave Macmillan, New York.

Dunifon, R., & Bajracharya, A. (2012). The Role of Grandparents in the Lives of Youth. Journal of family issues. 2012;33(9):1168–1194.

Monserud MA. Continuity and Change in Grandchildren's Closeness to Grandparents: Consequences of Changing Intergenerational Ties. Marriage Fam Rev. 2010;46(5):366–388.

Hlebovy S, Gitimu Waithaka A, Gitimu P. Grandparent-Adult Grandchild Relationships: Perspective of Attachment among College Students. International Journal of Social Science and Humanities Research. 2016; 1(4):26-34.

Janmaat, J. G., & Keating, A. Are today’s youth more tolerant? Trends in tolerance among young people in Britain. Ethnicities. 2019 Feb;19(1):44–65.

Attar-Schwartz S, Fuller-Thomson E. Adolescents' closeness to paternal grandmothers in the face of parents' divorce. Children and Youth Services Review. 2017 Jun 1;77:118-26.

Doyle M, O’Dywer C, Timonen V. “How Can You Just Cut Off a Whole Side of the Family and Say Move On?” The Reshaping of Paternal Grandparent‐Grandchild Relationships Following Divorce or Separation in the Middle Generation. Family Relations. 2010; 59(5):587-98.

Blundon A. The Role of Grandparents. Rural Transformation and Newfoundland and Labrador Diaspora. Transgressions (Cultural Studies and Education). 2013 (pp. 243-250). SensePublishers, Rotterdam.

Danielsbacka M, Tanskanen AO. Adolescent grandchildren's perceptions of grandparents' involvement in UK: An interpretation from life course and evolutionary theory perspective. Eur J Ageing. 2012;9(4):329-341.

Timonen V, Arber S. Introduction: A new look at grandparenting. Contemporary Grandparenting: Changing Family Relationships in Global Contexts. Policy Press, Bristol, UK. 2012:1-27.