Dlaczego liturgia była sercem pontyfikatu Benedykta XVI? 20 lat temu kard. Ratzinger został papieżem

Gdy próbujemy zrozumieć pontyfikat Benedykta XVI, łatwo przeoczyć to, co było jego sercem: liturgię. A właśnie tam – jak sam papież wielokrotnie mówił – bije źródło jego myśli, duchowości i troski o Kościół.

Może się to wydawać mało zrozumiałe dla tych, którzy liturgię postrzegają tylko jako „obrzęd” czy „formę Mszy”. Ale dla Benedykta XVI była ona czymś znacznie głębszym – miejscem, gdzie człowiek spotyka Boga, gdzie objawia się wiara Kościoła i gdzie wszystko ma swój początek i cel.

Joseph Ratzinger, zanim został papieżem, wiele pisał o liturgii. W swoich książkach nie analizował jej jak liturgista, ale jako teolog. Interesowało go nie tyle, „jak” coś się odprawia, ale „dlaczego” – i co to mówi o naszej wierze.

Liturgia była dla niego nie dodatkiem, ale centrum życia chrześcijańskiego. Jak wspominał w autobiografii, już jako dziecko doświadczał jej jako tajemnicy większej niż on sam – czegoś, co nie zostało wymyślone przez ludzi, ale zrodziło się z żywej wiary Kościoła. To doświadczenie nigdy go nie opuściło.

Gesty liturgiczne Benedykta XVI – jak Komunia na klęcząco, centralny krucyfiks na ołtarzu czy przypomnienie o modlitwie „ad orientem” (czyli ku Panu) – nie były kwestią gustu czy „powrotu do przeszłości”. Były znakiem tego, że papież chciał przywrócić liturgii jej należne miejsce: jako aktu uwielbienia Boga, a nie tylko „spotkania wspólnoty”.

Uwolnienie tzw. „Mszy trydenckiej” w 2007 roku także wynikało z tego podejścia. Papież nie chciał cofać Kościoła, ale przypomnieć, że różne formy liturgii mogą współistnieć i wzajemnie się ubogacać – pod warunkiem, że prowadzą do spotkania z Bogiem, a nie z samymi sobą.

Benedykt XVI bardzo serio traktował słowa Soboru Watykańskiego II, który nauczał, że liturgia jest „szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła, i źródłem, z którego wypływa jego moc”. W jego oczach liturgia nie była więc jedną z wielu dziedzin życia Kościoła – była tą najważniejszą, bo to przez nią dokonuje się uświęcenie ludzi i uwielbienie Boga.

Papież podkreślał, że jeżeli w centrum życia Kościoła nie postawimy Boga – jeśli liturgia nie będzie Jego uwielbieniem – wszystko inne straci kierunek. Dlatego w swoim nauczaniu nie bał się powrotu do źródeł, nawet jeśli były one starsze niż najnowsze reformy.

Nie oznaczało to jednak odrzucenia Soboru. Przeciwnie – Benedykt XVI mówił o „hermeneutyce reformy”, czyli odnowie, która zachowuje ciągłość z Tradycją. Wierzył, że to właśnie Sobór wskazał na prymat Boga w liturgii – i że odnowa liturgii nie może oznaczać zerwania z przeszłością, lecz musi wyrastać z ducha Kościoła, który trwa przez wieki.

Dlatego też podkreślał znaczenie starszej formy rytu rzymskiego – nie jako alternatywy, ale jako przypomnienia o tym, czym liturgia powinna być. Był przekonany, że odnowa liturgii wymaga zakorzenienia – a nie ciągłego eksperymentowania.

Dla Benedykta XVI wszystko sprowadzało się do jednego pytania: jak człowiek ma spotkać Boga? I odpowiadał: poprzez liturgię, która jest nie tylko obowiązkiem, ale przywilejem. Przez liturgię, w której najpierw chodzi o Boga – a dopiero potem o nas.

To dlatego jego pontyfikat był tak głęboko naznaczony troską o liturgię. Nie z powodu nostalgii, ale z miłości do Boga i do Kościoła. I właśnie to przesłanie pozostaje aktualne – dziś może nawet bardziej niż kiedykolwiek.

Inspiracją dla tego artykułu był esej Pawła Milcarka "Benedykt liturg".