„Gdy cię ogarnie trwoga…”. Matka Boża Pocieszenia ratuje i przynosi nadzieję

Ewangelie mówią o Maryi jako osobie towarzyszącej Jezusowi – tej, która zachowywała i rozważała w swoim sercu wszystkie sprawy, która wspierała i pocieszała Elżbietę oraz pomogła gospodarzom w Kanie Galilejskiej, gdy na weselu zabrakło wina. Po śmierci Syna towarzyszyła uczniom na modlitwie.

Upowszechnienie kultu Matki Zbawiciela jako pośredniczki pomiędzy człowiekiem a Chrystusem rozpoczęło się dzięki działalności zakonów żebraczych. Do wzrostu pobożności maryjnej znacząco przyczynili się paulini. W okresie późnego średniowiecza w sanktuariach, przez jej wizerunkami, wierni prosili o pocieszenie i nadzieję, znajdowali radość pośród strapienia. Szczególny kult Matki Bożej Pocieszenia Strapionych rozszerzyli w Polsce augustianie. Według jednej z legend Maryja miała ukazać się św. Monice w odpowiedzi na jej prośbę o pomoc i wsparcie po śmierci męża. W Polsce znajduje się wiele łaskami słynących obrazów Maryi Pocieszycielki. Kilka z nich jest także w Warszawie.

Jeden z wizerunków posiadają franciszkanie na Nowym Mieście. Jego historia, jak podają źródła historyczne i zakonne, związana jest z królem Janem III Sobieskim. Jeden z gwardianów klasztoru był nadwornym teologiem i spowiednikiem władcy. Obraz uważano za cudowny w 1656 r. Pierwotnie mieścił się on w prawej nawie świątyni, następnie umieszczono go w specjalnej kaplicy koło prezbiterium, zbudowanej w 1696 r.

Autor tego pięknego wizerunku nie jest znany. Obraz Maryi z Dzieciątkiem jest ozdobiony misterną srebrną suknią. Nastawę ołtarza, w którym się znajduje, wieńczy gołębica w glorii, symbol Ducha Świętego, oraz dwa pozłacane anioły.

Słynący łaskami wizerunek Matki Bożej Pocieszenia znajduje się także w kościele św. Marcina przy ul. Piwnej. Przedstawia Matkę Bożą Bolesną. Do czasu wybuchu powstania warszawskiego można było go podziwiać w ołtarzu głównym kościoła. Istnieją przypuszczenia, że wizerunek pochodzi z 1478 r.

Związana z tym dziełem jest pewna legenda, która zdaniem historyków sztuki jest mało prawdopodobna. Zgodnie z tą opowieścią obraz miał zostać ufundowany przez ks. Ziemowita III Mazowieckiego, podobnie jak budynek świątyni. W 1489 r. biskup poznański Uriel Górka udzielił odpustu ołtarzowi Matki Bożej Pocieszenia.

„Kompozycja obrazu uzależniona była od pierwowzoru graficznego Mistrza ES, użytego również jako wzór m.in. do obrazu Matki Boskiej Bolesnej w klasztorze franciszkanów w Krakowie oraz obrazu benedyktynek w Staniątkach. Postacie fundatorów klęczących u stóp Maryi wyobrażają może rodzinę mieszczanina warszawskiego Kaspra Rzepechy, kolatora ołtarza, na którego prośbę obdarzono ołtarz odpustem” - pisała w jednej ze swoich książek poświęconych Warszawie Teresa Mroczko, historyczka i badaczka sztuki, nauczycielka akademicka.

Obraz jest namalowany temperą na desce. Specjaliści oceniają, że miecz w kształcie jelca, który wbity jest w serce Matki Bożej, pozwala datować powstanie dzieła na koniec XV w. Maryja ma twarz pełną bólu, z jej oczu płyną łzy. Madonnę otaczają aniołowie, trzymający w rękach insygnia Męki Pańskiej.

Siostry Franciszkanki Służebnic Krzyża, które opiekują się kościołem św. Marcina, wspominają, że „gdy po wojnie otrzymały ten zrujnowany niemal doszczętnie kościół, pomyślały o rekonstrukcji zniszczonego obrazu”. Prace rozpoczęły się w 1950 r. „Obraz przechowywany był w Laskach, gdyż wówczas zostałyśmy z kościoła czasowo usunięte przez władze komunistyczne. Po odzyskaniu kościoła urządzono jego wnętrze według całościowego projektu s. Almy Skrzydlewskiej, absolwentki WSSP w Poznaniu. Ten wystrój kościoła okazał się prekursorskim dziełem we współczesnej polskiej sztuce sakralnej. Jako pierwsza ukończona została kaplica Matki Bożej Pocieszenia z tym cudownym obrazem, który został poświęcony przez Prymasa Wyszyńskiego 10 lutego 1957 r.” - opisują siostry.

Od 1981 r. przed cudownym obrazem jest śpiewany akatyst, czyli starożytny hymn ku czci Bogurodzicy.

W kościele pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika na warszawskiej Woli również znajduje się obraz Matki Bożej Pocieszenia, zwanej Elekcyjną. Dzieło pochodzi z 1621 r.

Według tradycji obraz ten towarzyszył szlachcie podczas wyboru władców elekcyjnych, począwszy od wyboru Stefana Batorego. Jak pisze Andrzej Komajda, obraz był każdorazowo zabierany na pola elekcyjne i wystawiany w specjalnej kaplicy prymasowskiej. Przed wizerunkiem Matki Bożej Pocieszenia, prymas „inter rex”, sprawował msze święte i modlił się wraz z senatorami o dobry wybór monarchy. Po wyborze nowego króla obraz wracał do kościoła parafialnego.

Obraz ocalał z pożaru w 1655 r. który strawił świątynię w czasie najazdu Szwedów na ziemie polskie. Po upadku powstania listopadowego, w wyniku wprowadzonych przez władze rosyjskie represji, kościół został zamieniony na cerkiew prawosławną. Rodzina Biernackich przeniosła obraz do swojej prywatnej kaplicy pałacowej, która mieściła się przy ul. Wolskiej. Po wybudowaniu nowego kościoła wizerunek Matki Bożej Pocieszenia został na powrót przekazany jako dar z kaplicy pałacowej przez córkę fundatora kościoła hrabinę Marię Biernacką.

Obraz ukazuje Matkę Bożą z Jezusem. Maryja jest ubrana w czerwoną tunikę i błękitne maforium ze złotą lamówką. Otula płaszczem siedzącego na jej kolanach Syna, który trzyma w lewej dłoni księgę Słowa Bożego, a prawą ręką błogosławi. „Dzieciątko Jezus, z nieśmiałym uśmiechem, wskazując na Swoją Matkę, jakby chciało mówić nam: „Nie bójcie i nie martwcie się, Ona jest z wami!” - opisuje Andrzej Komajda.

W czasie II wojny światowej Niemcy zamienili świątynię na stajnię dla koni. Rozgrabili też liczne wota pozostawione przez wiernych, którzy w ten sposób chcieli podziękować ukochanej Matce za otrzymane za jej wstawiennictwem łaski.

Jak wspomina Andrzej Komajda, wizerunek Matki Bożej towarzyszył obchodom 400-lecia stołeczności Warszawy.

„Matka Boża poprzez ten obraz była obecna wśród wyborców, uświadamiała wielkość podejmowanych decyzji, pocieszała ich w trudnych sytuacjach (…). Była strażniczką narodowego – polskiego dobra poprzez trzymaną straż w sumieniach senatorów i posłów – polskiej szlachty. Dlatego pragniemy ukazywać Matkę Pocieszycielkę w tym historycznym obrazie. Była potrzebna w poprzednich pokoleniach, jest Ona potrzebna i dzisiaj: polskiej elicie politycznej i gospodarczej, kulturalnej i społecznej. Potrzebna jest i nam w naszych codziennych wyborach, w naszym życiu. Ona – Strażniczka! Pocieszycielka!” - podkreślił podczas homilii ks. prał. J. Godzisza, w wygłoszonej podczas jednej z sobotnich Mszy św., które odbywają się cyklicznie w tym kościele.

„Matko Boża Elekcyjna! Jak niegdyś doradzałaś szlachcie we właściwych wyborach królów polskich, tak dzisiaj zechciej stać przy nas w naszych trudnych decyzjach, wyborach i na rozstajach życiowych dróg. Spojrzyj na nas łaskawie, tym samym zatroskanym wejrzeniem Twoim, z jakim od tylu stuleci patrzysz na dzieje naszego narodu. Pragniemy polecić Ci, Matko Elekcyjna, wszystkie troski i problemy nasze, naszych rodzin, naszego miasta i całej ojczyzny. Polecamy Ci również Ojca Świętego, naszych Pasterzy i sprawy Kościoła Świętego w ojczyźnie i świecie (…)” - tymi słowami modlitwy nowennowej do Matki Bożej Pocieszenia modlą się wierni, prosząc o łaski dla siebie i swoich bliskich.

Źródła: warszawa.franciszkanie-warszawa.pl; adonai.pl; triuno.pl; parafiawojciecha.pl; niedziela.pl; D. Lekka, "Matka Boża Pocieszenia", Idziemy nr 39/2020; A. Komajda, "Matka Boża Pocieszenia, „specjalistka od wyborów, zwana „Elekcyjną”, za: stanislaw-bm.pl, oprac. "Historia Par. Św. Stanisława BM" autorstwa Barbary Libera, zapisy Kroniki Parafialnej.