Papież pojedzie do Turcji na rocznicę Soboru Nicejskiego. Dlaczego ten sobór był taki ważny?

Pamiątką po obradach, które odbyły się w Nicei (dzisiaj Iznik w Turcji) między 20 maja a 25 lipca 325 r., jest Credo nazywane nicejskim, które odmawiamy w kościołach w każdą niedzielę. Sobór Nicejski I, zwołany w 325 roku n.e., był pierwszym soborem powszechnym w historii Kościoła. Ustalenia, które wtedy zapadły, miały fundamentalne znaczenie dla chrześcijańskiej doktryny, ale także liturgii i organizacji Kościoła.

Postanowienia soboru uważane są za jeden z fundamentów cywilizacji europejskiej. Mówi się, że zakończyły one polityczny, społeczny i naukowy konflikt między chrześcijaństwem a filozofią grecką i prawem rzymskim.

Na początku IV wieku chrześcijaństwo przeszło radykalną zmianę swojego statusu w Cesarstwie Rzymskim. Po trzech wiekach prześladowań w 313 roku pojawił się edykt mediolański cesarza Konstantyna Wielkiego, który zapewnił wyznawcom Chrystusa wolność religijną. Dziesięć lat później to właśnie cesarz zwołał sobór, by rozwiązać najpoważniejszy spór doktrynalny tamtych czasów – kwestię boskości Chrystusa.

W tamtym okresie Kościół nie miał jeszcze ustalonego sposobu rozwiązywania sporów teologicznych i zwalczania herezji, w tym największej wówczas - herezji arianizmu. Lokalne wspólnoty wyznawały niekiedy wiarę w różny sposób. Konstantyn, widząc w chrześcijaństwie fundament jedności cesarstwa, postanowił zaangażować się w rozwiązanie problemów teologicznych, bo uznał, że konflikt zagraża spójności państwa.

Centralnym tematem soboru było nauczanie Ariusza z Aleksandrii, który głosił, że Syn Boży nie jest współistotny Ojcu, lecz został przez Niego stworzony. Arianie nauczali, że Jezus Chrystus był kimś więcej niż człowiekiem, ale jednak był niższy od Boga Ojca. Ariusz twierdził: „Był czas, kiedy Go nie było”, podkreślając stworzoną, a nie wieczną naturę Chrystusa. Poglądy Ariusza zdobyły znaczne poparcie, szczególnie na wschodzie.

W soborze uczestniczyło około 300 biskupów. Przewodniczył mu Hozjusz z Kordoby, biskup Hiszpanii, a obecność cesarza Konstantyna dodała wydarzeniu wyjątkowej rangi. Papież nie przybył osobiście, ale wysłał swojego legata, a później zatwierdził ustalenia soboru.

Najważniejszym efektem soboru było sformułowanie symbolu wiary, znanego dziś jako Credo nicejskie. W jego kluczowym fragmencie stwierdzono, że Jezus Chrystus to „Bóg z Boga, Światłość ze Światłości, Bóg prawdziwym z Boga prawdziwego; zrodzony, a nie stworzony, współistotny Ojcu” (po grecku: homoousios tō Patri) - co wyznajemy podczas każdej niedzielnej mszy świętej. Tym samym sobór jednoznacznie odrzucił arianizm jako herezję i potępił Ariusza.

Sobór był też świadectwem, że jedność wiary nie może być oparta na kompromisie z błędem, lecz na wspólnym poszukiwaniu prawdy objawionej. Jego dziedzictwo przypomina, że Kościół nie jest wspólnotą przypadkowej wiary, lecz ciałem Chrystusa, które czerpie swoją tożsamość z prawdy o Jego boskiej naturze.

W Nicei ustalono również zasady dotyczące daty obchodzenia Wielkanocy, co zakończyło długotrwałe spory lokalne.

Poza tym biskupi uchwalili 20 kanonów porządkowych dotyczących spraw wewnątrzkościelnych, m.in.: zakaz przenoszenia biskupów i przechodzenia kapłanów z diecezji do diecezji oraz zakaz udzielania święceń kapłańskich tym, którzy wyparli się wiary podczas prześladowań, eunuchom i lichwiarzom.

1. Początek soborów powszechnych

Sobór nicejski I zapoczątkował tradycję soborów powszechnych, czyli zgromadzeń biskupów z całego Kościoła, zwoływanych w celu podejmowania najważniejszych decyzji doktrynalnych. W ciągu wieków odbyło się ich 21, a ich znaczenie pozostaje fundamentalne dla nauczania Kościoła.

2. Ustalenie dogmatycznego fundamentu wiary

Decyzja o boskości Jezusa była kluczowa. Gdyby puścić wodze fantazji i wyobrażać sobie, co by było, gdyby poglądy Ariusza zwyciężyły, chrześcijaństwo mogłoby przyjąć postać religii bliższej monoteizmowi judaistycznemu lub islamskiemu, z Jezusem jako prorokiem, ale nie jako Bogiem. Sobór w Nicei ustanowił raz na zawsze, że Jezus Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem – co do dziś pozostaje filarem chrześcijańskiej teologii.

3. Wzór dla relacji Kościoła z władzą świecką

Obecność cesarza Konstantyna i jego wpływ na obrady pokazały, jak duży znaczenie może mieć polityka w sprawach Kościoła. Choć sobór był wydarzeniem religijnym, jego inicjatywa i logistyka były dziełem cesarskiej administracji. Od tego momentu rola władzy świeckiej w Kościele – zarówno pozytywna, jak i kontrowersyjna – zaczęła się umacniać.

4. Przeciwdziałanie podziałom

Choć po soborze podziały nie zniknęły, to jednak ustanowienie jednolitego wyznania wiary było pierwszym krokiem w stronę kościelnej jedności. Arianizm utrzymywał się jeszcze przez kilkadziesiąt lat, zwłaszcza wśród ludów germańskich, ale ostatecznie zanikł.