Adhortacje apostolskie – czym są i dlaczego warto je czytać?

Słowo adhortacja pochodzi z łacińskiego adhortatio, czyli „zachęta”. Adhortacja apostolska to dokument papieski należący do zwyczajnego nauczania Kościoła. Nie jest to akt prawodawczy ani źródło definicji dogmatycznych, lecz rodzaj listu pasterskiego, w którym papież zachęca wiernych do pogłębienia wiary i podjęcia konkretnych działań. W przeciwieństwie do encyklik czy konstytucji apostolskich, adhortacje nie wprowadzają nowych norm ani nie ogłaszają nowej nauki. Mają charakter duszpasterski – bliżej im do ojcowskiej rozmowy papieża z wiernymi niż do dokumentu wydawanego przez instytucjonalną władzę. Papież dzieli się w nich refleksją nad życiem Kościoła, odwołując się do Pisma Świętego, tradycji i doświadczeń wiernych. Taka też jest „Dilexi te”.

W hierarchii dokumentów papieskich adhortacje zajmują trzecie miejsce, po konstytucjach apostolskich i encyklikach. Nie oznacza to jednak, że są mniej istotne. Zawierają bowiem autentyczne nauczanie papieskie i stanowią ważne drogowskazy duchowe dla całego Kościoła. Konstytucja apostolska to dokument najwyższej rangi, często o charakterze prawnym lub dogmatycznym. Encyklika jest listem o szerokim zasięgu teologicznym, skierowanym zwykle do całego Kościoła. Adhortacja natomiast ma wymiar pastoralny – jej celem jest inspirowanie, zachęcanie i formowanie wiernych.

Pierwsze to posynodalne adhortacje apostolskie, które powstają po zakończeniu Synodu Biskupów i stanowią jego owoc. Papież podsumowuje w nich najważniejsze wątki synodalne i wskazuje kierunki działania dla Kościoła. Przykładami są: Familiaris consortio (Jan Paweł II, 1981) o rodzinie, Sacramentum caritatis (Benedykt XVI, 2007) o Eucharystii oraz Christus vivit (Franciszek, 2019) skierowana do młodzieży. Drugi typ stanowią adhortacje nieposynodalne, zwane też ogólnymi. Nie są one związane z synodem, lecz powstają, gdy papież pragnie zwrócić uwagę na szczególny temat duchowy lub społeczny. Do tej grupy należą m.in. Evangelii nuntiandi Pawła VI (1975) o ewangelizacji oraz Gaudete et exsultate papieża Franciszka (2018) o powołaniu do świętości w codziennym życiu.

Celem adhortacji jest zachęta do życia Ewangelią w konkretnych realiach. Papież nie tworzy w nich nowych przepisów, lecz wskazuje drogi duchowego wzrostu. Dlatego w adhortacjach znajdziemy zarówno pogłębioną refleksję teologiczną, jak i bardzo praktyczne wskazówki. Tematy podejmowane w tych dokumentach obejmują ewangelizację, katechezę, życie rodzinne i powołanie świeckich, świętość codzienności oraz zaangażowanie młodzieży w Kościele. Adhortacje są więc mostem między nauczaniem Kościoła a codziennym życiem wiernych.

Nowy papież, Leon XIV, w swojej pierwszej adhortacji Dilexi Te („Umiłowałem cię”), przypomina, że miłość do ubogich znajduje się w sercu Ewangelii. Ojciec Święty wzywa do odnowienia ducha miłosierdzia, do wrażliwości na ludzkie cierpienie i do tego, by w twarzach ubogich rozpoznawać samego Chrystusa. Wpisuje się tym w długą tradycję papieskich dokumentów, które łączą modlitwę z działaniem. Podobnie jak Evangelii gaudium papieża Franciszka czy Caritas in veritate Benedykta XVI, nowa adhortacja przypomina, że chrześcijańska miłość nie jest teorią, lecz konkretnym wyborem życia.

W epoce krótkich wpisów i nagłówków adhortacje przypominają o wartości uważnego słuchania. To teksty, które pomagają zatrzymać się i usłyszeć głos Kościoła. Nie są przeznaczone jedynie dla teologów – każdy wierny może w nich odnaleźć inspirację do codziennego życia Ewangelią. Jak pisał papież Franciszek w Christus vivit: „Chrystus żyje i On chce, abyś żył”. To zdanie dobrze oddaje sens wszystkich adhortacji – mają nas prowadzić do życia pełnego wiary, nadziei i miłości.

Adhortacja zachęca. Encyklika naucza. Konstytucja ustanawia. Wszystkie trzy tworzą spójną całość nauczania Kościoła, ale to właśnie adhortacje najczęściej dotykają naszego codziennego życia. Są zaproszeniem do przemiany i świętości. Czytajmy więc papieskie adhortacje – to nie tylko dokumenty, ale listy pełne miłości, nadziei i duchowej mądrości. W nich papież, jako następca Piotra, przemawia do każdego z nas jak ojciec, który pragnie, byśmy żyli Ewangelią całym sercem.