„Ja ciebie chrzczę w imię mamy i taty…”? Watykan przypomina, kiedy sakramenty są nieważne

Pamiętacie opisaną przez nas historię księdza Matthew Hooda z diecezji Detroit w Stanach Zjednoczonych, który oglądając nagranie wideo ze swojego chrztu świętego, odkrył, że sakrament został mu udzielony w nieprawidłowy sposób, a więc jest nieważny? Diakon, który był szafarzem sakramentu, powiedział wówczas: „My ciebie chrzcimy…” zamiast „Ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”. Oznaczało to, że wszystkie następne sakramenty, które przyjął ks. Hood – łącznie z kapłaństwem – również były nieważne. Nie zaistniało także wiele sakramentów, których – jak mu się wydawało – udzielił.

Niestety, takich sytuacji zdarza się więcej. Dlatego watykańska Dykasteria Nauki Wiary ogłosiła notę Gestis verbisque (łac. Gesty i słowa), w której przypomina zasady ważności sakramentów.

Udzielanie sakramentów nie jest sferą dla kreatywności – przypomina prefekt dykasterii kard. Victor Fernández. Każdy sakrament ma swoją materię i formę, konieczne do jego zaistnienia. Materia to przedmiot potrzebny do udzielenia danego sakramentu (np. chleb, woda i wino, oleje święte), zaś forma to inaczej formuła sakramentalna, czyli słowa. Nota w języku włoskim, datowana na 31 stycznia 2024 r., została opublikowana 3 lutego.

Oto omówienie dokumentu:

Czytaj także:Ksiądz odkrył, że jego własny chrzest jest nieważny. Co ze święceniami i sakramentami, których udzielał?

W obliczu utrzymywania się nadużyć liturgicznych Dykasteria Nauki Wiary w nocie Gestis verbisque potwierdza, że słowa i elementy ustanowione w zasadniczym obrzędzie każdego sakramentu nie mogą być zmieniane, ponieważ wtedy sakrament nie zaistnieje.

Nota Dykasterii Nauki Wiary, omówiona podczas niedawnego zgromadzenia plenarnego dykasterii i zatwierdzona przez papieża Franciszka, podkreśla, że formuły i elementy materialne ustanowione w zasadniczym obrzędzie sakramentu nie mogą być dowolnie zmieniane w imię kreatywności. Takie postępowanie sprawia, że sam sakrament jest nieważny, a więc nigdy nie zaistniał.

Czytaj także:Kiedy msza lub spowiedź mogą być nieważne albo niegodziwe?

Prezentując dokument, kardynał Victor Fernández, prefekt dykasterii, wyjaśnia jego genezę. Powodem jego powstania było mnożenie się przypadków, gdy zaszła konieczność stwierdzenia nieważności sprawowanych sakramentów z powodu z tego, że został one udzielone nieważnie. Doprowadziło to do konieczności odnajdywania osób, których to dotyczyło, w celu powtórzenia obrzędu chrztu lub bierzmowania, a „znaczna liczba wiernych słusznie wyraziła swoje oburzenie”.

Jako przykład podano zmianę formuły chrztu, np. „Ja ciebie chrzczę w imię Stwórcy…” oraz „W imię taty i mamy (…) my ciebie chrzcimy”. Okoliczności te dotyczyły również pewnych kapłanów, którzy, „będąc ochrzczonymi przy użyciu formuł tego typu, odkryli z bólem nieważność swoich święceń oraz sakramentów sprawowanych do tej pory”.

Kardynał wyjaśnia, że „podczas gdy w innych obszarach duszpasterskiego działania Kościoła jest dużo miejsca na kreatywność”, to w obszarze sprawowania sakramentów taka kreatywność „przekształca się raczej w ‘pragnienie o charakterze manipulacji’”. Na zakończenie kard. Fernández przypomina, że „od nas, szafarzy, wymaga się siły do przezwyciężenia pokusy czucia się właścicielami Kościoła” oraz że „wierni mają z kolei prawo do przyjmowania sakramentów w taki sposób, w jaki rozporządza nimi Kościół”.

Czytaj także:104-latek tego samego dnia przyjmuje chrzest, Pierwszą Komunię i bierzmowanie  

„W ściśle powiązanych wydarzeniach i słowach – czytamy w nocie doktrynalnej – Bóg objawia i wypełnia swój plan zbawienia wobec każdego mężczyzny i każdej kobiety”. Niestety, „należy zauważyć, że celebracje liturgiczne, zwłaszcza sakramentów, nie zawsze odbywają się w pełnej wierności obrzędom przepisanym przez Kościół”. Dokument przypomina, że „Kościół od swoich początków w szczególny sposób pielęgnował źródła, z których czerpie życiodajną moc dla swojego istnienia i świadectwa: Słowo Boże, poświadczone przez Pismo Święte i Tradycję, oraz sakramenty, sprawowane w liturgii, poprzez które jest nieustannie prowadzony do tajemnicy Paschy Chrystusa”. Z tego powodu wypowiedzi Magisterium w materii sakramentalnej „zawsze były motywowane podstawową troską o wierność celebrowanemu misterium. Kościół ma bowiem obowiązek zapewnić pierwszeństwo Bożego działania oraz chronić jedność Ciała Chrystusa w tych czynnościach, które nie mają sobie równych, ponieważ są święte par excellence ze skutecznością gwarantowaną przez kapłańskie działanie Chrystusa”.

Kościół jest również „świadomy, że udzielanie łaski Bożej nie oznacza przywłaszczania jej sobie, ale oznacza stawanie się narzędziem Ducha Świętego w przekazywaniu daru Chrystusa Paschalnego. Wie w szczególności, że jego potestas w odniesieniu do sakramentów zatrzymuje się w obliczu ich istoty” oraz że „w gestach sakramentalnych musi strzec zbawczych gestów, które powierzył mu Jezus”.

Czytaj także:Zafascynowani liturgią Kościoła. Jak mądrze ożywiać tradycję?

Nota wyjaśnia następnie, że „materia sakramentu polega na ludzkim działaniu, poprzez które działa Chrystus. Jest w niej obecny czasem element materialny (woda, chleb, wino, olej), a czasem gest o szczególnej wymowie (znak krzyża, nałożenie rąk, zanurzenie, polanie, wyrażenie zgody, namaszczenie)”. Chodzi o wymiar cielesny, „nieodzowny, ponieważ zakorzenia sakrament nie tylko w ludzkiej historii, ale także, w głębszym wymiarze, w symbolicznym porządku Stworzenia, i łączy go z tajemnicą Wcielenia Słowa oraz dokonanego przez Nie Odkupienia”.

Jeśli chodzi o formę sakramentu, to „jest ona ustanowiona przez słowo, które nadaje materii znaczenie transcendentne, przekształcając zwykłe znaczenie elementu materialnego i czysto ludzkie znaczenie dokonywanej czynności. Słowo to w różnym stopniu zawsze czerpie natchnienie z Pisma Świętego, zagłębia swoje korzenie w żywej Tradycji Kościoła i zostało prawomocnie określone przez Magisterium Kościoła”.

Dlatego też materia i forma „nigdy nie zależały ani nie mogą zależeć od woli jednostki lub pojedynczej  wspólnoty”.

Czytaj także:Terroryści zabili księdza w Kamerunie. Wywabili go, prosząc o sakramenty dla chorej

Dokument powtarza, że „w przypadku wszystkich sakramentów, w każdym przypadku, zachowanie materii i formy zawsze było wymagane dla ważności celebracji, ze świadomością, że arbitralne zmiany jednego i/lub drugiego (zmiany, których ciężar i moc unieważniającą należy każdorazowo ustalić) zagrażają skutecznemu udzielaniu łaski sakramentalnej, z oczywistą szkodą dla wiernych”. To, co znajduje się w zatwierdzonych księgach liturgicznych, musi być wiernie przestrzegane bez „dodawania, usuwania lub zmieniania czegokolwiek”. Jeśli bowiem słowa lub materia zostaną zmienione, sakrament nie zaistnieje.

W związku z tym, w przypisie 31 dokumentu dokonano istotnego rozróżnienia między godziwością a ważnością, wyjaśniając, że „jakakolwiek zmiana formuły sakramentu jest zawsze aktem poważnie niegodziwym”, nawet jeśli mowa o czymś minimalnym, niezmieniającym pierwotnego znaczenia i nieczyniącym sakramentu nieważnym. Zmiana elementów istotnych dla sprawowania sakramentu wprowadza również „wątpliwość co do rzeczywistej intencji szafarza, unieważniając ważność sprawowanego sakramentu”.

Czytaj także:Co mi, jako księdzu, pomaga dobrze przeżyć mszę świętą?

Liturgia pozwala na różnorodność, która chroni Kościół przed „sztywną jednolitością”, jak czytamy w Konstytucji soborowej Sacrosanctum Concilium. Ale ta różnorodność i kreatywność, które sprzyjają większej zrozumiałości obrzędu i aktywnemu uczestnictwu wiernych, nie mogą dotyczyć tego, co jest istotne w sprawowaniu sakramentów. „Wydaje się coraz pilniejsze – potwierdza wreszcie nota – aby dojrzewała sztuka celebrowania, która trzymając się z dala zarówno od sztywnego rubrycyzmu, jak i od pozbawionej reguł fantazji, prowadzi do dyscypliny, której należy przestrzegać właśnie po to, aby być prawdziwymi uczniami”. Tekst zawiera następujący cytat z wypowiedzi papieża Franciszka:

Nie chodzi tu o konieczność przestrzegania etykiety liturgicznej: chodzi raczej o ‘dyscyplinę’ – w znaczeniu używanym przez Guardiniego – która, jeśli jest autentycznie przestrzegana, formuje nas. Są to gesty i słowa, które wprowadzają porządek w naszym wewnętrznym świecie, każąc nam przeżywać uczucia, postawy, zachowania. Nie są one wypowiedzeniem ideału, który ma nas zainspirować, ale są działaniem, które angażuje ciało w jego całości, czyli w jego byciu jednością duszy i ciała.

Czytaj także:Biskup upomniał księży odpowiedzialnych za „koncelebrowanie” mszy przez kobietę

„Przechowujemy skarb w naczyniach glinianych, aby z Boga była owa przeogromna moc, a nie z nas” (2 Kor 4, 7). W końcowych wnioskach dokument Dykasterii Nauki Wiary przytacza słowa św. Pawła jako antytezę użytą dla podkreślenia, jak wzniosłość mocy Bożej objawia się poprzez słabość posługi głoszenia. Dobrze opisują one również to, co dzieje się w sakramentach:

Cały Kościół jest wezwany do strzeżenia zawartego w nich bogactwa, aby prymat zbawczego działania Boga w historii nigdy nie został przesłonięty, nawet poprzez kruche pośrednictwo znaków i gestów właściwych ludzkiej naturze.