Spoczynek w duchu? „Dlaczego Bóg miałby wyłączać działanie naszego rozumu?”

Zjawisko dotyczy milionów chrześcijan na całej planecie. Czy na pewno działa w tym przypadku Duch Święty? A jeśli nie?

Wiele mówi się obecnie o duchowości charyzmatycznej. Szturmuje ona polskie kościoły, ruchy i wspólnoty katolickie. Przyciąga efektownymi modlitwami, podczas których mają miejsce niewytłumaczalne zdarzenia – uzdrowienia, manifestacje szatańskie, spoczynki w Duchu Świętym. Zupełnie jak w pierwszych wiekach chrześcijaństwa – powiedzą entuzjaści. A co powiedzą sceptycy?

Tomasz Reczko: Co Ksiądz Profesor sądzi o spoczynkach w Duchu Świętym?

Ks. dr hab. Andrzej Kobyliński*: Mówimy, jak rozumiem, o sytuacji, w której podczas spotkań modlitewnych – w różnych kościołach chrześcijańskich w Polsce i na świecie – ludzie upadają na ziemię, tracą świadomość częściowo lub całkowicie, niektórzy doznają drgawek lub konwulsji?

Tak.

Zjawisko dotyczy milionów chrześcijan na całej planecie. Czy na pewno działa w tym przypadku Duch Święty? A jeśli nie? Niestety, nie ma zbyt wielu rzetelnych opracowań naukowych na ten temat. Zastanawiają mnie przede wszystkim radykalne formy tej praktyki religijnej, typowe dla wielu wspólnot chrześcijańskich w Ameryce, Azji czy Afryce. Oceniam je z punktu widzenia takich dyscyplin filozoficznych jak antropologia, etyka czy filozofia religii.

Co sądzę o upadkach czy spoczynkach w duchu? Mnie to przeraża. Najgroźniejszą formą jest Toronto Blessing, czyli tzw. Błogosławieństwo z Toronto.

Co jest w nim takiego niebezpiecznego?

Pytanie podstawowe dotyczy przyczyny. W jaki sposób ludzie tracą świadomość? Czy jest to działanie naturalne czy nadprzyrodzone? Czy to naprawdę Bóg wyłącza funkcjonowanie naszego umysłu i wprowadza nas w stan nieświadomości? Pamiętajmy o tym, że w takim stanie – podobnie jak w hipnozie – jesteśmy bezbronni, nie chroni nas nasz rozum, do naszej świadomości i podświadomości można wprowadzić, z pominięciem naszej woli, wiele różnych treści. Jeśli przyjmujemy, że rozum, wolność i świadomość są wielkimi darami Boga, które wyróżniają nas spośród wszystkich innych stworzeń na ziemi, to czemu miałyby służyć sytuacje, w których Bóg nam te dary chwilowo odbiera?

Ludzie, którzy mają za sobą takie przeżycia, mówią o doświadczeniu wielkiej miłości, pokoju w sercu, czasem nawet uzdrowień.

Oczywiście należy uszanować osobiste doznania i przekonania ludzi. Trudno z nimi polemizować. Obecnie w przeżywaniu religijności zwycięża podejście skrajnie subiektywne. Warto zauważyć, że w wielu religiach istnieją różnego rodzaju dziwne praktyki, które trudno wytłumaczyć naukowo. Chociażby lewitacja joginów – jest wiele informacji dotyczących tego, że w Indiach niektórzy z nich unoszą się w powietrze jak ptaki.

Jak to wytłumaczyć?

Nasz umysł kryje ciągle wiele tajemnic. Ostatnio wiele ciekawych informacji na ten temat dostarcza nam neuronauka – nowa dziedzina wiedzy zajmująca się badaniem układu nerwowego, leżąca na pograniczu wiedzy medycznej, biologicznej, biochemicznej, psychologicznej.

Wprawdzie wiedziałem, z kim umawiam się na wywiad, ale mimo to i tak się dziwię. Mówimy o lewitujących joginach i słyszę wytłumaczenie naukowe, a nie sugestię działania diabelskiego.

Każde zjawisko może mieć zawsze trzy przyczyny: naturalną, Boską i szatańską. Zawsze trzeba uwzględniać te trzy możliwości. Dobrym przykładem jest tutaj sanktuarium maryjne w Lourdes. Istnieje od 150 lat, każdego roku pielgrzymuje tam około 5-6 mln ludzi. Pewnie tysiącom pielgrzymów wydaje się, że wracają stamtąd zdrowi lub że czują się lepiej – mają do tego prawo, szanujemy ich doświadczenia, to są ich subiektywne odczucia. Jeśli chodzi natomiast o potwierdzone autentyczne cuda, to mamy ich tylko 70 na przestrzeni 150 lat. To nam pokazuje potrzebę pewnej ostrożności przy ocenie uzdrowień czy innych tego typu zjawisk.

Ale gdy ktoś upada podczas modlitwy w kościele i słyszy, że to może jednak nie Bóg, pierwszym wytłumaczeniem, jakie przyjdzie mu do głowy, będzie działanie diabelskie.

Owszem, ale to nonsens. Dzisiaj takie myślenie jest w naszym kraju powszechne. W wielu wspólnotach katolickich zwycięża wizja świata, w której wszystko zależy albo od działania Boga, albo od działania szatana. Albo duchy dobre, albo duchy złe. A gdzie świat natury? Gdzie ludzka wolność? Wolna wola? Wśród katolików zwycięża dualistyczna wizja rzeczywistości.

Czytaj także:
Proszę księdza, nie pójdę już więcej do kościoła!

Skąd się wzięło tego typu myślenie?

Jest ono skutkiem przede wszystkim ogólnoświatowego procesu pentekostalizacji chrześcijaństwa. W 2014 roku stworzyłem w naszym języku pojęcie synonimiczne „uzielonoświątkowienie”. Pentekostalizacja to uzielonoświątkowienie.

Przez dwa tysiące lat katolicyzm bronił racjonalności doświadczenia religijnego. Tymczasem ostatnio chrześcijaństwo staje się coraz bardziej zielonoświątkowe, wśród wiernych zaczyna dominować podejście bardziej emocjonalne niż rozumowe.

W konsekwencji tego procesu, w wielu wspólnotach katolickich, także w Polsce, rozumienie cudu, grzechu, darów Ducha Świętego, wolności, szatana, opętania, egzorcyzmu, uzdrowienia, interpretacji Pisma Świętego, relacji łaski i natury może być czasami bardziej zielonoświątkowe niż katolickie. Niektórzy publicyści pisali ostatnio o Egzorcyzmie Narodowym, który został odprawiony na Jasnej Górze 15 października 2016 roku.

On też był bardziej zielonoświątkowy niż katolicki?

Zdaje się, że tradycja katolicka nie zna takiego rozumienia egzorcyzmu. A przynajmniej nic mi o tym nie wiadomo. Owszem, przez 2000 lat katolicy odprawiali egzorcyzmy w przypadku konkretnych osób, ale nie w odniesieniu do całych wiosek, miast czy państw – jak czynią chrześcijanie zielonoświątkowi, uwalniając kolektywnie całe regiony a nawet kraje z mocy złego ducha.

Poprzez zbytnią wiarę w rozum można natomiast odejść od wiary zupełnie.

Rozumu trzeba używać, żeby w religii nie pobłądzić. „Jeśli rozum śpi, to budzą się demony” – to jest duża przestroga. Widzimy, co się dzisiaj dzieje w islamie czy hinduizmie, jeśli religia wymyka się spod kontroli rozumu. To prowadzi do fanatyzmu, fundamentalizmu i jest naprawdę niebezpieczne. Oczywiście istnieje też ryzyko, że przesadnie podkreślimy rolę rozumu i sprowadzimy religię do kategorii mitu czy bajki. Jedyną słuszną drogą, którą my, jako katolicy, proponujemy od dwóch tysięcy lat, jest zdrowy umiar, harmonia. Owszem, trzeba dowartościować rozum, ale należy także dowartościować wiarę, emocje, ludzką wolność.

Co w takim razie z zagrożeniami duchowymi? Czy od czytania „Harrego Pottera” mogę zostać opętany?

Rozumiem, że jest to pytanie trochę retoryczne. Mamy obecnie na świecie tysiąc ważniejszych problemów niż ta książka. Owszem, szatan istnieje, ale szukajmy jego działania w zjawiskach naprawdę poważnych, które mają realny wpływ na losy świata i człowieka. Zdumiewa mnie wielka banalizacja czy wręcz infantylizacja diabła w wielu kręgach katolickich w Polsce. Kategoria zagrożeń duchowych ma pochodzenie zielonoświątkowe, przyszła do naszych wspólnot katolickich pod koniec XX wieku.

Skoro nie jest zagrożeniem, to może chociaż furtką?

W ostatnich latach niektórzy księża katoliccy przekształcili zagrożenia duchowe w furtki złego ducha lub szczeliny złego ducha. Dodano do tego koncepcję grzechów pokoleniowych i uzdrowienia międzypokoleniowego. To zupełnie absurdalne przekonanie, ograniczające naszą wolność. Nie jest tak, że bez udziału naszej wolnej woli złe duchy mogą wchodzić do naszego życia i o nim decydować.

Niektórzy egzorcyści mają na ten temat nieco inne zdanie.

Wiem o tym. Konferencja Episkopatu Polski wydała w 2015 roku specjalny dekret, który zakazuje tzw. spowiedzi furtkowej i negatywnie ocenia koncepcję furtek złego ducha. Niestety, część duchownych i świeckich nie akceptuje tej decyzji polskiego Episkopatu. Twierdzenie, że złe duchy przychodzą do nas z pominięciem naszej woli, jest po prostu irracjonalne. Wyrasta z mitycznej wizji świata i religii. Warto pamiętać, że w epoce globalnej wioski także religie podlegają procesowi globalizacji. Mamy dzisiaj na świecie różne demonologie, kosmologie, antropologie – to wszystko wlewa się do Polski i my przyjmujemy je bezkrytycznie. Tworzy się u nas swego rodzaju koktajl religijny.

A może to przenikanie się różnych praktyk wśród chrześcijan, przyniesie owoc w postaci końcowej jedności?

Niestety, na razie mamy rozłam i nowe konflikty. Nazywam obecną sytuację hybrydową wojną religijną. W oparciu o prywatne wizje i proroctwa, co 10 godzin gdzieś na świecie jest zakładany nowy kościół chrześcijański. Dzisiaj chrześcijaństwo podzieliło się na 45 tys. denominacji – czyli kościołów, związków wyznaniowych i sekt. Powtarzam: 45 tysięcy! Na razie nie zmierzamy ku jedności, ale w stronę coraz większych podziałów, fragmentaryzacji i polaryzacji.

Czytaj także:
Do jakiego zakonu najbardziej pasujesz? Sprawdź!

Konkluzja jest taka, że lepiej trzymać się z dala od wspólnot charyzmatycznych? Jesteś w Odnowie? Uciekaj!

Bynajmniej. Odnowa w Duchu Świętym jest jednym z wielu ruchów w Kościele katolickim. Nie budzą wątpliwości te wspólnoty, które funkcjonują zgodnie z Magisterium Kościoła katolickiego. Katoliccy charyzmatycy powinni troszczyć się jednak o zachowanie własnej tożsamości w ogólnoświatowym procesie pentekostalizacji chrześcijaństwa. Proszę zauważyć, że przesadne podkręcanie emocji, przeżywanie histerii, transu, dla jednych ludzi może nie przynieść uszczerbku na zdrowiu. Ale sam znam wiele przypadków, w których w dłuższej perspektywie prowadzi to do rozbicia osobowości, stanów lękowych, koszmarów. Spotykam osoby, które po spotkaniach charyzmatycznych, na których praktykuje się tzw. odmienne stany świadomości, nie mogą np. spać bez zapalonego światła w nocy, bo się boją. Niektóre osoby uzależniają się od takich spotkań.

Ksiądz od zawsze był sceptyczny wobec ruchów charyzmatycznych?

Wprost przeciwnie! W czasie studiów byłem związany z ruchem oazowym oraz z Odnową w Duchu Świętym. Kiedy zapaliło mi się czerwone światło? W 1991 roku, wraz z grupą moich znajomych, brałem udział w tworzeniu pewnej wspólnoty o charakterze ewangelizacyjnym. W 1992 roku zorganizowano dla tej nowej wspólnoty rekolekcje wakacyjne w Szelkowie na północnym Mazowszu. W  trakcie jednego z nabożeństw pojawiły się dziwne zjawiska: utrata przytomności, trans, histeria, szloch, krzyki itp. To było dla mnie ogromne zdziwienie. Nie wiedziałem, co się stało. Nie rozumiałem tego. Dopiero po wielu latach odkryłem, że podczas tych rekolekcji zastosowano nowe praktyki zielonoświątkowe, które zaczęły się wlewać do Polski szeroką falą po 1989 roku.

Tak Ksiądz Profesor to dzisiaj interpretuje. Nie pojawiła się wówczas myśl, że to były znaki działania Ducha Świętego?

25 lat temu nie znałem odpowiedzi na te trudne pytania, również moi znajomi nie wiedzieli, co się z nimi stało. To było doświadczenie traumatyczne. Część z nich pojechała po tym szoku na Jasną Górę szukać uspokojenia. Właściwe zrozumienie tego wydarzenia zajęło mi wiele lat. Obecnie mam większą świadomość tego, co rzeczywiście pochodzi od Ducha Świętego, a co jest zwykłą psychomanipulacją, która może doprowadzić do rozbicia osobowości.

Dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek religia potrzebuje racjonalności. Jest mi bardzo bliskie przekonanie św. Tomasza z Akwinu, że największym darem, jaki otrzymaliśmy od Pana Boga, jest ludzki rozum. Nie chowajmy go pod korcem. Używajmy rozumu także do oceny różnych zjawisk życia religijnego.

Czytaj także:
Andrzej Sowa: Złamałem wszystkie przykazania, ale Bóg uczynił dla mnie cud [wywiad]

*Ks. dr hab. Andrzej Kobyliński – filozof i teolog, pracownik Instytutu Filozofii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Absolwent Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie. Autor pierwszych w języku polskim opracowań naukowych na temat pentekostalizacji chrześcijaństwa (m.in. „Etyczne aspekty współczesnej pentekostalizacji chrześcijaństwa”; „Etyczne aspekty stosowania psychologii w przestrzeni życia religijnego”; „Religia potrzebuje rozumu”).