Nokturn: nocne zebrania chrześcijan. O starożytnej praktyce liturgicznej

Nokturn (łac. Nocturni lub Nocturna) nazywany również Nocnym Oficjum był częścią chrześcijańskiej Liturgii Godzin. Do dzisiaj zachowano go jedynie we wspólnotach monastycznych. Zwyczajowo odmawiano go późno w nocy, ale przed zmierzchem, gdyż wtedy rozpoczynała się Jutrznia.

Tak jak inne godziny liturgiczne zawierał psalmy z antyfonami i trzy czytania zaczerpnięte z Pisma Świętego i Ojców Kościoła. Po reformie liturgii w 1970 zastąpiono nokturny Godzin Czytań i zniesiono obowiązek odprawiania jej w nocy.

Już Tertulian wspominał o nocnych zebraniach chrześcijan. Często odbywały się one ze względu na prześladowania i chęć ukrycia kultu przed poganami. Natomiast św. Cyprian i Melania Młodsza zalecają nokturny jako wyraz autentycznego czuwania i żarliwej modlitwy.

Przypominały one między innymi o czuwaniu Jezusa, a także modlitwie w Ogrodzie Oliwnym przed męką, kiedy Jezus wyrzucał uczniom brak sił postawy wyczekiwania. W czasach starożytnych nokturny łączone były z popularnymi czuwaniami wigilijnymi (wieczorami poprzedzającymi ważne uroczystości i święta).

W IV wieku zaczęto łączyć nokturny z modlitwami, które przypominają nasze Pierwsze Nieszpory. Pisarze chrześcijańscy późniejszych wieków wspominają o trzech nokturnach, które odprawiano w nocy jako wyraz czuwania (św. Metody z Olimpu, św. Jeremiasz ze Strydonu). Były nimi: nieszpory, modlitwa o północy i jutrznia o świcie.

Praktykę tej formy modlitwy rozwinął i gorąco zalecał św. Benedykt, który podał szczegółowe normy do odprawiania liturgicznych godzin nocnych w dni powszednie i przed uroczystościami. Zakończeniem nocnej liturgii było odmówienie trzech psalmów nazywanych laudesami (Psalm 148, 149 i 150).

Celem nocnej liturgii było uświęcenie czasu, który został dany człowiekowi. Noc kojarzona była z działaniem sił ciemności, dlatego wyczuwano potrzebę szczególnej modlitwy, która miała chronić ludzi przed upadkiem i grzechem. Noc sprzyjała również wyciszeniu i wewnętrznemu zmaganiu ze swoimi słabościami. Panowanie nad sennością i zmęczeniem miały wyrabiać siłę charakteru i chęć poświecenia Bogu tego, co skłania nas do grzechu.