Odeszli, ale zostawili nam drogowskazy: Trzech wybitnych naukowców, których dziedzictwo zmienia nasze życie

W bieżącym roku pożegnaliśmy trzech wybitnych naukowców, którzy wnieśli nieoceniony wkład w rozwój psychologii i psychiatrii: prof. Zbigniewa Lwa-Starowicza, prof. Philipa Zimbardo oraz noblistę - prof. Daniela Kahnemana. Każdy z nich pozostawił po sobie dorobek w postaci książek, prac naukowych, ale też konkretnych wskazówek, dzięki którym możemy poprawić swoje funkcjonowanie psychiczne i relacje z ludźmi. 

Prof. Zbigniew Lew-Starowicz (1943–2024) był wybitnym polskim seksuologiem, psychiatrą i psychoterapeutą, który przez dekady edukował społeczeństwo na temat zdrowia seksualnego. Jego otwartość i empatia sprawiały, że potrafił rozmawiać na trudne tematy z taktem i zrozumieniem.

Studenci wspominają, że podczas jednego z wykładów, profesor opowiadał o tym, jak ważne jest podejście do pacjenta z humorem i dystansem. Jako przykład podał sytuację, gdy pacjent zapytał go o sposób na poprawę życia seksualnego. Profesor, z uśmiechem, odpowiedział: „Proszę zacząć od kolacji przy świecach, a potem zobaczymy, co dalej”.

„Z mojej praktyki jednoznacznie wynika, że dobra rozmowa, a nawet kulturalna kłótnia, są dla związku lepsze niż zakłamana cisza. Problemy trzeba rozwiązywać, a nie zamiatać je pod dywan. Trzeba tylko mówić tym samym językiem i słuchać, co na nam do powiedzenia druga strona. Kluczową sprawą jest zrozumienie, co dokładnie partner chce nam powiedzieć. Czy słowa, które wypowiada, znaczą dla niego/dla niej to samo co dla mnie? Kobiety i mężczyźni bardzo często pod tymi samymi pojęciami rozumieją co innego. Wydaje nam się, że partner zna nas tak długo, że w lot złapie, o co nam chodzi. Tymczasem natura ukształtowała umysły kobiety i mężczyzny inaczej, a i bagaż kulturowy ma znaczenie” –  tak napisał we wstępie do książki  „Rozmówki małżeńskie”.

Prof. Lew-Starowicz propagował edukację w zakresie seksualności człowieka opartą na szacunku i zrozumieniu, pokazywał też seks w kontekście miłości i troski o drugiego człowieka. Jego prace pomagają w budowaniu zdrowych relacji małżeńskich, opartych na komunikacji i wzajemnym szacunku.

Prof. Philip Zimbardo (1933–2024) był amerykańskim psychologiem, najbardziej znanym z przeprowadzenia stanfordzkiego eksperymentu więziennego. Choć późniejsza analiza wykazała liczne wady eksperymentu,  badania profesora nad naturą zła i heroizmu dostarczają cennych refleksji na temat ludzkiej moralności. Równie ważne, choć mniej znane są jego badania nad relacjami romantycznymi.

Wraz z Nikitą Coulombe, w książce „Gdzie ci mężczyźni?” Zimbardo poruszył temat współczesnego kryzysu męskości, wskazując na porażki mężczyzn w sferze edukacyjnej, społecznej i seksualnej. Przyczyny tego zjawiska według Zimbardo leżą w rosnącej liczbie domów bez ojców oraz w zdominowaniu edukacji przez kobiety. Według raportu Eurostatu aż 80% absolwentów pedagogiki to kobiety, co prowadzi do braku męskich wzorców zarówno w domu, jak i w szkole.

Brak męskich autorytetów skutkuje też, jak alarmują autorzy, u wielu chłopców poczuciem niedopasowania do otaczającego ich świata. W obliczu tych trudności mężczyźni często znajdują schronienie w technologii, która oferuje ucieczkę od wyzwań i ryzyka związanych z relacjami międzyludzkimi.

– Dla wielu młodych mężczyzn takim bezpiecznym azylem stają się gry wideo i pornografia – piszą Zimbardo i Coulombe, podkreślając zatrważającą skalę tego zjawiska w dzisiejszym świecie.

Zimbardo uważał też, że w świecie nastawionym na walkę o prawa kobiet i różnego typu mniejszości zaniedbaliśmy mężczyzn. Zamiast szans rozwijania szlachetnych cech męskości współczesny świat piętnuje męskość jako taką, przypisując jej etykietę toksyczności. Dlatego profesor wzywał do wysiłków, mających na celu zadbanea o rozwijanie zdrowej męskości.

Ponieważ żona profesora miała polskie korzenie, wielokrotnie odwiedzał Polskę a podczas jednej z wizyt ze śmiechem opowiadał, że nie wszystko jest jeszcze stracone. Odnosił się wtedy do krótkiego klipu, zmontowanego w stylu filmów akcji, który stworzyli jego studenci. Przedstawili go jako super bohatera, ratującego świat. Profesor podkreślił wtedy, że każdy z nas przez niewielkie gesty dobroci i szlachetności staje się codziennie właśnie takim bohaterem zmieniającym świat na lepsze.

Prof. Daniel Kahneman (1934–2024) był izraelsko-amerykańskim psychologiem, laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii za badania nad procesami podejmowania decyzji. Jego prace ukazały, jak często nasze decyzje są irracjonalne i podlegają różnym błędom poznawczym. Badania noblisty pomagają zrozumieć, jak unikać błędów w myśleniu i podejmowaniu decyzji.

Kahneman często opowiadał o tym, jak podczas jednej z podróży do Izraela, jego bagaż zaginął. Zamiast się denerwować, postanowił wykorzystać sytuację jako okazję do obserwacji własnych reakcji i emocji, co później stało się inspiracją do badań nad wpływem emocji na podejmowanie decyzji.

Co ciekawe, postawa metaspojrzenia - obserwowania swoich emocji i impulsów była jego cechą charakterystyczną. Uważał, że dzięki temu jest w stanie  zachowywać się bardziej racjonalnie i podejmować lepsze decyzje. Temu zagadnieniu - nauczenia się patrzenia z dystansem na własne przeżycia poświęcił zresztą jedną ze swoich najważniejszych książek: „Pułapki myślenia: o myśleniu szybkim i wolnym”.

Krążyła o nim anegdota, że niedługo po otrzymaniu Nagrody Nobla za badania nad podejmowaniem decyzji, na pytanie dziennikarza jak podejmuje trudne decyzje odpowiedział,  że rzuca monetą. Daniel Kahneman dementował to później. Tak naprawdę, to mówił, że rzucanie monetą daje możliwość obserwowania swoich reakcji emocjonalnych i lepszego zrozumienia swoich uprzedzeń. Jednak miałoby to służyć wyłącznie obserwacji siebie, swoich emocji. Samą decyzję należy podejmować  racjonalnie.

Prace tych trzech wybitnych naukowców pozostaną inspiracją dla wielu pokoleń, przypominając o znaczeniu zrozumienia ludzkiej natury i dążenia do czynienia dobra.

Prof. Zbigniew Lew-Starowicz, prof. Philip Zimbardo i prof. Daniel Kahneman pozostawili po sobie dorobek, który może inspirować kolejne pokolenia do refleksji nad ludzką naturą, relacjami i podejmowaniem decyzji. Ich badania i prace mają nie tylko wartość naukową, ale również praktyczne zastosowanie w codziennym życiu. Ich życie i osiągnięcia przypominają nam, że nauka, mądrość i wrażliwość na potrzeby drugiego człowieka mogą zmieniać świat na lepsze, a każdy z nas, poprzez swoje codzienne wybory i działania, może stać się częścią tej zmiany.