Dlaczego tuż po Bożym Narodzeniu wspominamy św. Szczepana, męczennika?

Aniołowie w Betlejem, obwieszczając radość narodzin, nie mówili jednak nic o słodyczy i tkliwości tego wydarzenia, ale wprost wskazywali na „Niemowlę leżące w żłobie”. To my uczyniliśmy z Betlejem wydarzenie pełne romantycznej poezji. A tak naprawdę pierwszy żłóbek to przede wszystkim znak ubóstwa i odrzucenia.

Bóg dla siebie wybrał zwierzęcy żłób, w którego kształcie zarysowuje się już krzyż. Prawdę tę wspaniale uchwyciła ikonografia Wschodu, która przedstawia Dzieciątko zawinięte w pieluszki podobne do całunu i które spoczywa w kamiennym żłóbku przypominającym grób. Czerń wewnątrz groty, w której przyszedł na świat Chrystus, wskazuje na śmierć, grzech, otchłań.

To właśnie w niej narodził się Chrystus, aby uwolnić Adama, a wraz z nim całą ludzkość. Jest to bardzo świadome nawiązanie autora do stwierdzenia, że narodziny Jezusa zapowiadają Jego śmierć. To także obraz Boga jako Światłości, która zstępuje w ciemność świata oczekującego na to światło.

Liturgia tych dni bardzo często cytuje sformułowanie ojców Kościoła, które brzmi tak: „Syn Boży stał się człowiekiem, aby uczynić nas Bogiem”. Ta wymiana otrzymuje nazwę „przedziwnej wymiany” (łac. admirabile commercium).

W nieszporach uroczystości Świętej Bożej Rodzicielki śpiewamy: „O cudowna wymiano! Stwórca ludzkości przyjął duszę i ciało, narodził się z Dziewicy, a stając się człowiekiem bez udziału ziemskiego ojca, obdarzył nas swoim bóstwem”.

Intuicja ta ukazuje głębię teologicznej prawdy, że zbawienie człowieka polega przede wszystkim na przywróceniu nam uczestnictwa w naturze Bożej. To dzięki Wcieleniu jest możliwe zbawienie, ponieważ tylko dzięki temu bezprecedensowemu wydarzeniu – gdy Bóg staje się człowiekiem – zostaje ustanowiony Pośrednik między nami a Bogiem. I tylko po tym „bosko-ludzkim” moście Bóg schodzi do człowieka, a człowiek może przyjść do Boga.

Wcielenie Boga jest antycypacją przebóstwienia człowieka. Człowiek bowiem został stworzony do uczestnictwa w Bożej naturze jako istota otwarta na przebóstwienie. Warto zwracać uwagę na tę prawdę zwłaszcza w dzisiejszym kontekście kulturowym, gdy wielu ludzi stara się „być jak Bóg”, tyle że bez Boga.

W naszą naturę wpisane jest odwieczne pragnienie przebóstwienia, jednakże zostaje ono niespełnione i zawsze będzie oszustwem i zdradą człowieczeństwa ukierunkowanego na nieskończoność bez rzeczywistego utożsamienia z Bogiem. Wielu chce widzieć w człowieku nieświadomego boga, inni mówią, że człowiek jest tylko człowiekiem.

Paradoks ludzkiej natury w świetle Bożego Objawienia polega zaś na tym, że człowiek jest człowiekiem tylko wtedy, gdy staje się Bogiem i Chrystus – Syn Boży, który stał się człowiekiem, ukazuje człowieka jako istotę realizującą się przez exodus z samego siebie ku Bogu. Człowiek znajduje swoją pełnię nie w sobie samym, lecz przezwyciężając siebie, wychodząc z siebie.

Pełnia życia człowieka to zatem nic innego jak upodobnienie się do Chrystusa i to zarówno w życiu, jak i w śmierci. Święty Szczepan jako diakon, czyli sługa wspólnoty, imitować będzie w życiu tego, który sam o sobie powiedział, że przyszedł na ziemię po to, aby służyć, a nie aby mu służono. Najwierniejsze upodobnienie się do Jezusa nastąpi zaś w męce i śmierci, czyli w męczeństwie.

Opis męczeństwa świętego Szczepana oraz jego słowa wypowiedziane tuż przed śmiercią charakteryzuje daleko idące pragnienie naśladowania męki i śmierci Chrystusa. Proces Szczepana – podobnie jak proces Jezusa – odbywa się przed Sanhedrynem i sam przebieg rozprawy jest podobny (w obu występują fałszywi świadkowie). Oba wydane wyroki wykonywane są „za miastem”.

Uderzające podobieństwo stanowią także słowa Jezusa na krzyżu i Szczepana w czasie kamienowania. Jezus tuż przed śmiercią powiedział: „Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mego”. O śmierci świętego Szczepana napisano w Dziejach Apostolskich: „Tak kamienowali Szczepana, który modlił się: «Panie Jezu, przyjmij ducha Mojego!»”. Obaj także przebaczyli tym, którzy przyczynili się do ich cierpień. Jezus powiedział: „Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią”; natomiast Szczepan modlił się: „Panie, nie poczytaj im tego grzechu!”.

Oto tutaj doskonała wymiana. Bóg staje się człowiekiem, aby człowiek stał się Bogiem. Św. Fulgencjusz, biskup Ruspe, w VI wieku pisał: „Wczoraj nasz Król, odziany szatą ciała, wyszedł z łona Dziewicy i raczył nawiedzić świat; dzisiaj Jego żołnierz opuszcza siedzibę ciała i pełen chwały przechodzi do nieba”.

Ten afrykański biskup w swoim kazaniu na dzisiejszą uroczystość wskazuje także na dar przyniesiony na ziemię przez Zbawiciela, który umacnia ludzi do zwycięskiej walki i doprowadza ich do wspólnoty z Bogiem. Tym darem jest miłość. „Miłość, która Chrystusa przywiodła z niebios na ziemię, Szczepana powiodła z tej ziemi do nieba...

Szczepan, mocny miłością, przezwyciężył zapamiętałą nienawiść oprawców, w tym Szawła, i tak wysłużył sobie, by jego prześladowca na ziemi stał się dlań towarzyszem w niebie. (...) Miłość więc jest źródłem i początkiem wszelkiego dobra, jest wypróbowaną obroną i drogą wiodącą do nieba. Kto nią postępuje, nie może ani błądzić, ani się lękać. Ona kieruje, ona chroni, ona prowadzi”.

Nie oddaliliśmy się zatem od wczorajszej uroczystości. Wczoraj obchodziliśmy Dies Natalis Domini, dzisiaj przejście św. Szczepana do życia w Bogu, czyli jego dies natalis: dzień jego prawdziwych narodzin.

Szczepan jest pierwszym, który stał się świadkiem Chrystusa aż do śmierci. W ciągu wieków historii Kościoła jego śladami pójdzie wielu innych, którzy pośród prześladowań i trudności świadczyć będą życiem i śmiercią o bezgranicznej miłości Boga do człowieka.

Są męczeństwa krótkie i intensywne, takie jak Szczepana. Istnieją także męczeństwa powolne: świadectwo życia pośród trudności i codzienności każdego dnia. Być może jest to właśnie to nasze. Dzisiaj liturgia zaprasza nas, abyśmy nie zniechęcali się, krocząc na drodze miłości i wierności Bogu, upodabniając się do Tego, który upodobnił się do nas.