Co się wydarzyło, gdy Stolica Apostolska została bez państwa?

Siedziba konkretnej instytucji odwołuje się do konkretnego miejsca. A jednak Stolica Apostolska nie odwołuje się do konkretnego terytorium. Zgodnie z prawem kanonicznym w pierwszej kolejności oznacza osobę papieża, jak również osobowość Sekretariatu Stanu i innych instytucji Kurii Rzymskiej.

Tak więc Kościół rzymskokatolicki jest jedyną instytucją religijną posiadającą prawdziwy status podmiotu prawa międzynarodowego. To prawdziwy wyjątek prawny, który wyjaśnia jego obecność w świecie i jego zasadniczą rolę w historii.

Od renesansu Kościół katolicki utrzymywał relacje z całym światem, a jego dyplomacja znana była jako jedna z najlepszych na świecie. Z tą różnicą, że jego dyplomacja zmierzała niezupełnie do tego samego celu co dyplomacje innych krajów – jak wyjaśnia Joël-Benoît d'Onorio, autor książki Papież i rządy Kościoła.

Jego zdaniem Stolica Apostolska jest „jedynym przypadkiem podmiotu prawa narodowego, który w sposób szczególny zmierza do celów religijnych i moralnych". Dlatego w organizacjach międzynarodowych, w których Stolica Apostolska jest reprezentowana jej dyplomaci mają szlachetną misję pracy na rzecz pokoju i ochrony najsłabszych.

Jej potężna rola mediacyjna – jak to było na przykład podczas konfliktu między Kubą a Stanami Zjednoczonymi – jest również powszechnie uznawana.

Nawet jeśli w swojej historii Kościół katolicki wcielił się w konkretne terytorium – które papieże, jak wszyscy inni monarchowie, starali się rozszerzyć – to władza Stolicy Apostolskiej pozostała niezależna od granic geograficznych.

Wyraźnym tego świadectwem stał się kryzys 1870 r. Po zajęciu Rzymu i zjednoczeniu Włoch przez Wiktora Emanuela II nastapił koniec Państwa Kościelnego. Ponieważ Stolica Apostolska została bez państwa, znaleźli się intelektualiści chcący ją wykluczyć ze stosunków międzynarodowych. A przecież w tym kryzysowym okresie, w którym papieża uważano za więźnia w jego własnej siedzibie, Stolica Apostolska skutecznie broniła pozycji Kościoła jako societas juridice perfecta, czyli mającego swoją suwerenność wpisaną w jego naturę.

Świadczą o tym stosunki dyplomatyczne papieża utrzymywane z całym światem, międzynarodowe mediacje czy porozumienia podpisywane w latach 1870-1929. Stolica Apostolska nigdy nie przestała być rządem, nawet wtedy, kiedy przestała być państwem. Nie można więc mylić jej instytucjonalnie z Państwem Watykańskim, utworzonym o wiele później.

Po trwających ponad 50 lat negocjacjach 11 lutego 1929 r. papież Pius XI podpisał Traktaty laterańskie, umożliwiające stworzenie tej małej enklawy, gdzie papież ma władzę absolutną. Termin „Watykan" odsyła więc do miasta-państwa, obejmującego Bazylikę Świętego Piotra i Pałac Apostolski.

Bardzo mała powierzchnia Państwa Watykańskiego nie przeszkadza mu posiadać wielu monarszych atrybutów takich jak dworzec, rozgłośnia radiowa czy żandarmeria. Ma ono także własny kodeks cywilny, swoją flagę, bije swoją monetę i drukuje swoje znaczki. Papież jako suweren ma pełnię władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej, ale władzę sprawują w jego imieniu różne organa władzy.

Traktaty laterańskie ustanowiły również konkordat między Watykanem i Włochami, zobowiązujący państwo włoskie do uznania papieża jako doczesnego przywódcy Państwa Watykańskiego. Podobnie nowe państwo zobowiązało się nie przeciwdziałać polityce włoskiej.

W przeciwieństwie do Stolicy Apostolskiej, której stosunki dyplomatyczne ciągle zwiększają zasięg, najmniejsze państwo świata ogranicza swoje stosunki głównie do włoskiego sąsiada, którego terytorium je otacza.

Państwo Watykańskie (jeszcze w 1870 r. będące więzieniem papieża) dziś ma niezależność i neutralność zagwarantowaną na mocy paktów z 1929 r. i jest państwem wspierającym Stolicę Apostolską. Ustanowionym jako gwarant jej wolności i niezależności w duchowym rządzeniu diecezją Rzymu i Kościoła katolickiego w każdej części świata.

Gdyby to terytorium zniknęło któregoś dnia, Kościół i Stolica Apostolska nie przestałyby jednak istnieć, dalej tworząc wspólnie suwerenny podmiot prawa międzynarodowego.