„Żołtarz Jezusow” – pieśń z XV wieku, którą wciąż śpiewamy w kościołach!

Czy wiesz, że pieśń, którą śpiewamy podczas nabożeństw wielkopostnych, została stworzona ponad 500 lat temu? „Żołtarz Jezusow”, znany też jako „Jezusa Judasz przedał za pieniądze nędzne”, to utwór z XV wieku, który wyszedł spod pióra błogosławionego Władysława z Gielniowa, jednego z najważniejszych twórców średniowiecznej Polski.

Władysław z Gielniowa (1440–1505), zakonnik bernardyński, był nie tylko błogosławionym Kościoła katolickiego, ale również wybitnym kaznodzieją i autorem pieśni religijnych w języku polskim, dzięki którym wierni mogli lepiej zrozumieć i wczuć się w najważniejsze tajemnice naszej wiary.

„Żołtarz Jezusow”, napisany w 1488 roku, to jedna z najbardziej znanych polskich pieśni wielkopostnych, która opisuje mękę Jezusa podczas drogi krzyżowej. Pieśń liczy 17 zwrotek, choć za oryginalne uważa się 15 z nich. Każda zwrotka rozpoczyna się od słowa „Jezus” co nadaje jej nieco litanijny charakter. Utwór nie tylko przybliża cierpienia Chrystusa, ale także współcierpienie Jego matki, Maryi, która towarzyszy mu aż do śmierci na krzyżu. Matce Bożej poświęcone są aż trzy zwrotki.

Pomimo upływu stuleci, „Żołtarz Jezusow” nadal jest integralną częścią polskiej tradycji religijnej. To fenomen, że pieśń przetrwała tak wiele lat i wciąż jest śpiewana podczas Wielkiego Postu, z reguły jednogłosowo, jednak chociażby w mojej parafii Maryi Królowej w Poznaniu od kilkunastu lat wykonywana jest w podziale na śpiew solowy, jednogłosowy i wielogłosowy jako wstęp przed liturgią Wielkiego Piątku – zapraszam do posłuchania nagrania z liturgii sprzed 10 lat:

Przez lata badacze spierali się, czy „Żołtarz Jezusow” jest oryginalnym dziełem Władysława z Gielniowa, czy może adaptacją czeskiej pieśni „Ježiše Jidáš prodal”. Obecnie przeważa pogląd, że to polska wersja była pierwowzorem, co jeszcze bardziej podkreśla jej znaczenie w naszej tradycji duchowej.

„Żołtarz Jezusow” to nie tylko pieśń, ale także modlitwa, która od stuleci pomaga wiernym zbliżyć się do tajemnicy męki Jezusa. Jej prosty, ale głęboki tekst oraz powtarzający się rytm trzynastozgłoskowy tworzą poruszające doświadczenie duchowe. Kiedy więc podczas Wielkiego Postu usłyszymy te słowa, warto na chwilę zatrzymać się i pomyśleć o długiej tradycji, którą kontynuujemy, i duchowości, która wciąż nas dotyka.

Czyż nie jest niezwykłe, że ten średniowieczny utwór nadal przemawia do naszych serc?

Posłuchaj profesjonalnego wykonania utworu – Bornus Consort:

Załączamy też tekst oryginalnych 15 zwrotek. Transkrypcja na podstawie rękopisu 1276 z Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu.

Jezusa Judasz przedał za pieniędze nędzne, Bóg Ociec Syna wydał na zbawienie duszne; Jezus kiedy wieczerzał, swe ciało rozdawał, Apostoły swe smętne swoją krwią napawał.

Jezus w ogródek wstąpił z swymi miłośniki, Trzykroć się Oćcu modlił za wszytki grzeszniki; Krwawy pot z niego płynął dla boju silnego, Duszo miła, oglądaj miłośnika twego.

Jezusa miłosnego gdy Żydowie jęli, Baranka niewinnego rwali i targali;
Opak ręce związali Panu niebieskiemu, Pędem rychłym bieżeli do miasta świątego.

Jezus jest policzek wziął u Annasza wielki, Do Ka-ifasza posłan, a tamo jest uplwan; Oczy mu zawiązali Żydowie okrutni, Poszyjki mu dawali, w lice jego bili.

Jezus staroście wydan, łajncuchem związany, Piłat Żydów jest pytał, które jego winy. Widząc jego przez winy, do Heroda posłał, Żydowie go zoczyli, ale Jezus milczał.

Jezus zwleczon z odzienia, u słupa uwiązan, A tak przez miłosierdzia okrutnie biczowan; Krew z ciała jest płynęła, Pan niebieski zranion, O duszo moja, patrzy, płaczy rzewno, wzdychaj.

Jezus gdy ubiczowan, na stolcu posadzon, Cirnim jest koronowan, a przeto jest wzgardzon; Przed Jezusem klękali rycerze niewierni, Z niego się naśmiewali, na oblicze plwali.

Jezus potem osądzon, Piłat jego sądził, Od Żydów jest nawiedzon, a w tym Piłat zgrzeszył; Maryja, Matka Boża, tedy się smąciła, Wzdychała a płakała i wszytka zemglała.

Jezus z miasta wywiedzion, krzyżem uciążony, A łotrom jest przyłączon, jak robak wzgardzony; Matka mu zabieżała, chcąc jego oględać, A gdy jego uźrzała, jęła rzewno płakać.

Jezus z krzyżem podniesion, patrzcie, krześcijani, Miedzy łotry postawion, drogą krzwią skropiony; Od Żydów jest pośmiewan, gdy na krzyżu wisiał, Jezus, miłosierny Pan, wszytko skromnie cirpiał.

Jezus Oćcu się modlił za swe krzyżowniki, Smętną Matkę ucieszył, łotra i grzeszniki; ,,Pragnę grzesznych zbawienia, duszo moja miła ̋, Już Oćcu polecaję, wołał wszytką siłą.

Jezusa umarłego stworzenie płakało, Pana swego miłego barzo żałowało; Słojnce się zacimiło, ziemia barzo drżała, Opoki się ściepały, groby otwarzały.

Jezusowa Matuchna gdy u krzyża stała, Bok jego włócznią zbodzion i wielko otworzon; Krew i woda płynęła z boku naświętszego, Matuchna jego miła żałowała tego.

Jezus z krzyża zejmowan w nieszporną godzinę, Maryja piastowała ciało swego Syna;
Ciało maścią mazali Józef z Nikodemem, W prześciradło uwili, potem w grób włożyli.

Jezusów żołtarz czcicie i często śpiewajcie, Maryję pozdrawiajcie, k tej się uciekajcie; Maryja, przez boleści, które jeś cirpiała, Oddał od nas złości, daj wieczne radości.

Trzykroć pięćdziesiąt mowcie: „Zdrowa bądź, Maryja", A jeden pacierz pojcie za kożdym dziesiątkiem; Piętnaście rozmyślenia w Bożym umęczeniu Są do nieba słopienie, duszne oświecenie. Amen.

A na koniec zapraszam do wysłuchania opracowania łączącego muzykę dawną z współczesną estetyką, zachowującą dramatyzm oryginału: