Miejsce kultu świętych [notatki do Reguły Św. Benedykta]

Rozdział 14, Jak się odprawia wigilię w uroczystości świętych 1- 2*

Ten krótki rozdział jest wielką zagadką dla interpretatorów. Nikt nie wie na pewno, jak rozumieć „psalmy, antyfony i lekcje odpowiednie na dany dzień”: czy chodzi o oficjum z dnia tygodnia, czy oficjum odpowiednie do obchodu świątecznego. Zostawmy jednak te trudności – ważne dla odtworzenia Benedyktowego zamysłu dotyczącego służby Bożej, ale już raczej nieprzezwyciężalne, nierozwiązywalne. Lepiej zastanówmy się chwilę nad obecnością kultu świętych w benedyktyńskiej służbie Bożej.

Jest rzeczą jasną, że zarówno Reguła, jak i tradycja benedyktyńska są jak najdalsze od ignorowania czci świętych. Serdeczny szacunek dla relikwii, budowanie się przykładem życia męczenników i wyznawców, wzywanie ich opieki – wszystko to należy do zwyczajnego życia benedyktyńskiego. Trzeba jednak przyznać, że idzie z tym razem – mówimy tu o duchu Reguły – pewna powściągliwość w przyznawaniu kultowi świętych przewodnictwa w służbie Bożej. Zasady nadrzędne w Benedyktowej myśli o oficjum to z jednej strony obowiązek odmówienia wszystkich stu pięćdziesięciu Psalmów w ciągu jednego tygodnia, a z drugiej – pilnowanie różnicy niedzieli i dni powszednich (wewnątrz tygodnia) oraz okresów w ciągu roku. Przekładając to na znane nam dziś konkrety służby Bożej, można rzec, że w sercu Benedyktowego rozporządzenia o porządku liturgii jest przywiązanie do podstawowego układu Psałterza monastycznego, z jego częściami stałymi (ordinarium), oraz wielkiego rocznego cyklu wspominania misteriów wiary, oczywiście z silnymi akcentami czasów pokutnych. Sanktorał – jego wymagania i splendory – przychodzi dopiero jako druga warstwa, która raczej nie powinna zakrywać podstawowego schematu. Tak to rysowało się w początkach mniszej historii – i ślad tego pozostaje w liturgii benedyktyńskiej do dziś. Jest to jeden z argumentów, który prowadził niektórych interpretatorów do tezy, że według naszego rozdziału Reguły co najmniej Psalmy powinno się z zasady recytować tak jak zostały rozłożone na tydzień w Psałterzu monastycznym (czyli bez używania bądź zestawu niedzielnego, bądź specjalnego – świątecznego przy każdym wspomnieniu świątecznym). Teza ta nie jest pewna, mimo że rzeczywiście przemawia za nią wcześniejsze wymaganie świętego Ojca Benedykta, by zawsze w tygodniu odmówiono komplet Psalmów (przy częstych obchodach z tym samym zestawem Psalmów świątecznych nie jest to możliwe).

Fragment książki "Prosta droga, notatki do reguły św. Benedykta", Paweł Milcarek, Biblioteka Christianitas, Dębogora 2021

* Fragment "Reguły" św. Benedykta w tłumaczeniu o. Bernarda Turowicza OSB opublikowany w serii Źródła Monastyczne pt. "Reguła Mistrza. Reguła św. Benedykta"