Psałterz jednotygodniowy [notatki do Reguły Św. Benedykta]

Rozdział 18, 20-25*

Nieprzypadkowo mówi się o rozważnej elastyczności Reguły: rzeczywiście zostawia ona dość szeroki margines swobody roztropności opata. Niemniej elastyczność nie jest bezkształtnością: Reguła nie jest materią, z której lepi się skrajnie różne postaci. Elastyczność zakłada istnienie pewnych punktów nieporuszonych. Widzimy to również przy ustalaniu porządku Psalmów. Dostrzegamy to w trzech ruchach. Pierwsze: Reguła opisuje precyzyjnie przydział Psalmów do poszczególnych godzin. Drugie: Reguła daje swobodę zmiany tego przydziału, gdyby wyznaczony układ komuś „nie odpowiadał”. Trzecie: na okoliczność przydzielania Psalmów inaczej Reguła podaje zasadę zasad: „w ciągu tygodnia powinien zostać odśpiewany cały psałterz w pełnej liczbie 150 psalmów”.

Pytanie o to co się dzieje, gdy ktoś odrzuci ową zasadę Psałterza jednotygodniowego, jest dziś pytaniem niedelikatnym: wiadomo, że wskutek zmian po Soborze Watykańskim II wiele klasztorów zostało wprowadzonych na drogę niewierności tej regule – i Regule, przynajmniej w tym punkcie. W Kościele, który w obrządku rzymskim wytworzył sobie Liturgię Godzin z Psałterzem czterotygodniowym (!), powstała też monastyczna liturgia godzin z Psałterzem rozłożonym na dwa tygodnie.

Cóż powiedzieć? Mówi Reguła: „Mnisi bowiem, którzy w ciągu tygodnia mniej niż psałterz ze zwyczajnymi kantykami śpiewają, okazują się zbyt leniwi w swojej służbie, którą ślubowali.”. Satis.

Żeby być sprawiedliwym, dobrze wiedzieć, że reforma posoborowa Psałterza monastycznego nie musiała znaczyć – i nie znaczyła zawsze – przejścia od Psałterza Reguły do Psałterza dwutygodniowego. Owszem, te dwa tworzą dziś najbardziej czytelną alternatywę: wierność benedyktyńska czy benedyktyńska wygoda. Była jednak jeszcze i inna droga: w przyjętym w 1977 w Konfederacji Benedyktyńskiej Thesaurus Liturgiae Horarum Monasticae schemat drugi (autorstwa o. Notkera Fueglistera) zachowuje Psałterz na jeden tydzień, równocześnie rezygnując z powtórzeń tych samych Psalmów (jest bowiem prawdą, że Psałterz Reguły ze względu na powtarzanie niektórych Psalmów poleca faktycznie odmówić w ciągu tygodnia znacznie więcej niż 150 Psalmów).

W różnicy między Psałterzem świętego Ojca Benedykta i Psałterzem ojca Fueglistera – dwoma psałterzami jednotygodniowymi – ukazuje się rzeczywiście benedyktyńska elastyczność, czyli przewidywana przez Regułę możliwość zmiany w konkretnie określonej granicy. Oba schematy – ten klasyczny i ten pochodny – mieszczą się wewnątrz granic oficjum benedyktyńskiego.

Co nie zmienia faktu, że Reguła i jej Psałterz także dzisiaj jest dla mnichów. „Czytamy, że święci Ojcowie nasi w jednym dniu to skwapliwie wypełniali, co my, oziębli, obyśmy w ciągu tygodnia odprawili”.

Fragment książki "Prosta droga, notatki do reguły św. Benedykta", Paweł Milcarek, Biblioteka Christianitas, Dębogora 2021

* Fragment "Reguły" św. Benedykta w tłumaczeniu o. Bernarda Turowicza OSB opublikowany w serii Źródła Monastyczne pt. "Reguła Mistrza. Reguła św. Benedykta"