Mission impossible? [notatki do Reguły Św. Benedykta]

Rozdział 68, 1-5*

W serii zarządzeń dotyczących sytuacji anormalnych – rozpoczętej rozdziałem o braciach wysłanych poza klasztor – mamy teraz sytuację anormalnego wyzwania w relacjach mnicha z przełożonym: przypadek gdy otrzymane polecenie jest – lub wydaje mu się – trudne lub niemożliwe do wykonania. Anormalność tej sytuacji nie oznacza jej rzadkości – wręcz przeciwnie: nawet przy założeniu najlepszego biegu spraw (w tym rozwagi przełożonego) taka trudność może się zdarzać jeśli nie często, to nierzadko.

Myślę, że najczęściej problem ma charakter przede wszystkim subiektywny: przydzielone zadanie może się wydawać „za trudne” zwłaszcza komuś, kto w ogóle nie podszedł do niego, gdy np. było to dla niego coś nowego. Komuś takiemu może się nawet w ogóle wydawać, że polecono mu coś niemożliwego do wykonania – i czasami rzeczywiście miałby rację, gdyby założyć, że nikt mu nie pomoże lub nie wprowadzi go w pracę. Tymczasem to, co „niemożliwe”, okazuje się możliwe – choć może nadal trudne – po krótkim pouczeniu i wdrożeniu. W takim przypadku przełamanie się z przekonania o „niemożliwości” do możliwości i możności wykonania polecenia jest elementem rozwoju, zaaranżowanym rozkazem rozważnego ojca. Doprawdy, ma tu swój właściwy sens – inny niż potoczny – znane nietzscheańskie „co mnie nie zabije, to mnie wzmacnia”.

Z moich obserwacji wynika, że benedyktyni w swoich klasztorach mają w sobie gotowość do takiego odważnego przełamywania oporu wewnętrznego i subiektywnego poczucia „niemożliwości” właśnie nie przez sztuczne silenie się na wyczyn, lecz przez przyjmowanie poleceń „trudnych lub niemożliwych do wykonania” w codziennych pracach (np. na farmie).

Jednak trudność z nakazem przełożonego może mieć też inny charakter: może być on rzeczywiście – a nie tylko w subiektywnym odczuciu mnicha – bardzo trudny, wręcz niemożliwe do wykonania oraz – jak mówi sama Reguła – naprawdę zbyt ciężki dla jego sił. Co wtedy? Po pierwsze niewątpliwym założeniem całego rozdziału jest to, że przełożony nie nakazuje w danym razie niczego przeciwnego przykazaniom Bożym i wierze Kościoła. Gdyby tak było, polecenie byłoby samo w sobie nadużyciem, w którym w żadnym razie nie wolno uczestniczyć.

Powinniśmy więc wewnątrz naszego rozważania pozostawić tylko rozkazy trudne – lecz nie nieprawe. Zapewne pozostanie ich wciąż wiele: w konkretnej, szczegółowej ocenie sił i szans przełożony nie zawsze będzie bezbłędny, ale jego polecenie nie staje się przez to automatycznie dowolną opcją, zwykłym przedmiotem swobodnej decyzji mnicha. Nie, także polecenia z jakiegoś powodu niezbyt trafione, zachowują moc wiążącą. Co wtedy? Wtedy – po drugie – Reguła pozwala mnichowi przedstawić przełożonemu „przyczyny swojej niemożności”, choć wymaga, aby uczynił to z całym szacunkiem i uległością – nigdy jako postanowienie o odrzuceniu rozkazu. Decyzja nie przestaje należeć do przełożonego: jeśli mimo przedstawionych racji polecenie podtrzyma, mnich nie ma już innego rozwiązania jak usilne staranie, by rzecz wykonać. Jednak w tym miejscu Reguła opuszcza pole zwykłych rachub i przenosi rzecz na poziom „posłuszeństwa z miłości” i zaufania w pomoc Bożą. Od mnicha wymaga ni mniej ni więcej tylko wewnętrznej dyspozycji w postaci przekonania, że tak będzie najlepiej dla niego. To nie znaczy, że wymagane jest przekonanie, że rozkaz jest roztropny, dobrze sformułowany itp. Wymagane jest tylko przekonanie o duchowym pożytku nie łamania go, lecz próby wykonania.

W tym miejscu opuszczamy mnicha, który otrzymał zbyt trudne polecenie. Jednak z ufnością, że ewentualna bezskuteczność czy nietrafność nakazanych działań ukaże się w pewnej chwili przełożonemu. Który przecież w wielu miejscach Reguły otrzymuje polecenie, żeby wszystko mierzył w zastosowaniu do możliwości poszczególnych braci. Co jest zadaniem bardzo trudnym i niewątpliwie robiącym wrażenie niemożliwego.

Fragment książki "Prosta droga, notatki do reguły św. Benedykta", Paweł Milcarek, Biblioteka Christianitas, Dębogora 2021

* Fragment "Reguły" św. Benedykta w tłumaczeniu o. Bernarda Turowicza OSB opublikowany w serii Źródła Monastyczne pt. "Reguła Mistrza. Reguła św. Benedykta"