Dane osobowe – jak sami zapraszamy, by nas oszukać?

Na pewnej grupie facebookowej poświęconej popularnej serii książkowej użytkownicy - głownie nastolatkowie - wpadli na pomysł, by powymieniać się już przeczytanymi książkami. Pomysł dobry, ale dzieciaki po prostu powypisywały swoje adresy. Na grupie otwartej, gdzie każdy mógł to przeczytać! Moderatorzy zareagowali bardzo szybko usuwając te dane i pouczając młodzież, że ujawnianie swoich danych osobowych jest niebezpieczne. Ale na ile to pomogło? Czy młodzi ludzie wychowani w erze cyfrowej rzeczywiście rozumieją, jakie mogą być konsekwencje takiej beztroski? Teoretycznie tak. Szkoły przeprowadzają wiele zajęć dotyczących cyberbezpieczeństwa. A jednak czasami zdrowy rozsądek zostaje wyłączony i działamy impulsywnie.

Problem z ochroną danych osobowych dotyczy nie tylko młodzieży, ale również osób dorosłych, a zwłaszcza seniorów. Starsze pokolenie, często mniej obeznane z nowoczesnymi technologiami, bywa szczególnie podatne na oszustwa internetowe. Wystarczy fałszywy telefon od „wnuczka w potrzebie” czy wiadomość e-mail z obietnicą wygranej, aby ktoś podał swoje dane, a nawet przekazał pieniądze oszustom.

W ostatnich latach media regularnie informują o przypadkach wyłudzeń. Fałszywi konsultanci bankowi, nieistniejące oferty inwestycyjne czy podszywanie się pod urzędy to tylko niektóre z popularnych metod. Dlaczego ludzie wciąż padają ofiarą tych oszustw? Problemem jest brak świadomości, a często również zaufanie, którym obdarzamy nieznane osoby.

Psycholog Daniel Kahneman w swojej książce Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym opisuje dwa systemy funkcjonowania naszego umysłu:

Działa automatycznie, intuicyjnie i bez wysiłku. Jest odpowiedzialny za natychmiastowe reakcje, które nie wymagają głębszej analizy. System ten opiera się na emocjach i schematach, co czyni go niezwykle użytecznym w codziennych sytuacjach, ale także podatnym na błędy.

Jest bardziej analityczne, świadome i wymaga wysiłku. Korzystamy z niego, kiedy musimy podjąć trudną decyzję lub przemyśleć skomplikowaną sytuację. Jednak aktywacja tego systemu wymaga czasu i energii, przez co często go unikamy, gdy nie czujemy takiej potrzeby.

Myślenie szybkie prowadzi do podatności na oszustwa!

Oszustwa działają na emocje i intuicję, które należą do domeny myślenia szybkiego. Oszuści celowo konstruują swoje metody w taki sposób, by wykorzystać schematy myślenia automatycznego.

Oto przykłady:

Gdy ktoś wymaga natychmiastowego działania (np. „promocja kończy się za 10 minut”, „trzeba szybko pomóc wnuczkowi”), nasz umysł nie ma czasu na przejście do myślenia analitycznego. W efekcie działamy impulsywnie i nie zadajemy kluczowych pytań.

Strach, ekscytacja czy poczucie obowiązku aktywują system pierwszy. Gdy oszust wzbudzi w nas te emocje, trudniej nam myśleć logicznie. Przykład: fałszywe wiadomości od banku o „podejrzanej transakcji” budzą lęk, który motywuje do szybkiego działania, zamiast spokojnej weryfikacji informacji.

System pierwszy opiera się na uproszczonych zasadach, które w większości sytuacji są pomocne, ale bywają zawodne. Przykładem takim jest heurystyka autorytetu – ufamy osobom, które wydają się kompetentne (np. ktoś przedstawia się jako policjant lub pracownik banku, lub jako powszechnie znany aktor).

Aby nie paść ofiarą oszustwa, warto kierować się kilkoma podstawowymi zasadami:

Jeśli ktoś nakłania cię, byś podjął decyzję ZARAZ! JUŻ TERAZ! BO COŚ STRASZNEGO SIĘ STANIE! to nasilniejszy sygnał ostrzegający, że możesz stać się ofiarą oszusta. Przeżywasz emocje po tym co przeczytałeś lub usłyszałeś? Zastopuj. Zasięgnij porady osoby bezstronnej. Nie podawaj swoich danych, nie wysyłaj pieniędzy.

Nawet prosta informacja, jak imię i nazwisko, adres czy numer telefonu, może zostać wykorzystana w złych celach.

Żaden bank, urząd ani operator nigdy nie poprosi o podanie pełnych danych osobowych czy haseł telefonicznie. Jeśli ktoś tak robi, to znak, że może chodzić o oszustwo.

Nie klikaj w linki od nieznanych nadawców, nie otwieraj załączników z podejrzanych źródeł i zawsze sprawdzaj adres e-mail nadawcy. Jednak nawet jeśli znasz nadawcę, ale zachowuje się nietypowo - np nigdy nie prosił Cię o pieniądze, a teraz nagle prosi - sprawdź telefonicznie, czy to na pewno on. Być może oszust włamał mu się na konto.

Hasła powinny być unikalne dla każdej strony czy aplikacji. Warto też korzystać z menedżerów haseł, które pomogą je bezpiecznie przechowywać.

„Wygrałeś na loterii!”, „Inwestuj teraz i zarabiaj miliony” "Tylko dziś, rozdajemy za grosze", "Tu nazwisko znanego aktora - widziałem Twoje wpisy i tylko Ty możesz mi pomóc"– takie wiadomości to niemal zawsze próba oszustwa.

Generalnie warto się dokształcać. Jeśli chodzi o oszustwa internetowe, wiarygodnym źródłem informacji jest na przykład strona niebezpiecznik.pl, gdzie znajdziemy wiele aktualnych podpowiedzi, jak chronić się przed oszustami.