Bardzo różni chłopcy [notatki do Reguły Św. Benedykta]

Rozdział 30, Jak karać chłopców małoletnich 1-3*

Kim są „młodsi chłopcy”, czyli pueri minori aetate, o których chce mówić ten rozdział? W czasach świętego Ojca Benedykta – a więc w czasach końca cywilizacji rzymskiej – nazywało się tak chłopców do dwunastego roku życia. Wiadomo, że tacy bywali w klasztorze, jako oblati, ofiarowani przez rodziców na wychowanie (to przecież w tej roli był na Monte Cassino i święty Tomasz z Akwinu, w XIII wieku!). W tekście rozdziału mówi się jeszcze o „młodzieńcach”, adolescentes – to zaś poszerza perspektywę wiekowo do lat nawet dwudziestu kilku. I jest jeszcze krok dalej: qui minus intellegere possunt, czyli „tacy, którzy nie mogą w pełni zrozumieć, jak ciężką karą jest ekskomunika”.

Wszyscy mogą być nazwani „chłopcami”: i ci, którzy są jeszcze w śnie i fantazjach dzieciństwa; i ci, którzy zerwali się z tego snu do pierwszych odkryć swej odrębności; w końcu i ci, którzy mimo dojrzałego wieku nie doszli do dojrzałego rozeznania swej odpowiedzialności.

Wchodząc przez tę ostatnią furtkę, można by na cały ten trójpodział spojrzeć jeszcze inaczej, bez wiązania kategorii „chłopcy” z etapami dorastania – a raczej łącząc ją rozmaicie z trzema problemami rozwoju ludzkiego. Zatem skoro chodzi nie o samą płeć męską (także w klasztorach, zważywszy równoległą drogę mnichów i mniszek), mówmy dalej nie o chłopcach, lecz o dzieciach. O dzieciach, które czasami mają lat kilkadziesiąt.

Są więc tacy ludzie, którzy funkcjonują w życiu jako dzieci naturalne. Ich spontaniczność jest zupełnie zabawowa – przyłączają się do tego, co odczuwają jako zabawę, i trwają w tym czymś, dopóki tak to czują. Dają się prowadzić uczuciom, lecz głównie tym prostym: cieszą się, gdy dostaną to, czego chcieli; smucą, gdy tego zabraknie; uciekają od tego, co budzi ich obrzydzenie; wyciągają natychmiast rękę po to, co ich pociąga. Wszystko to bardzo autentycznie, ale też w poświacie fantazji i gry.

Są i tacy ludzie, którzy żyją jak dzieci zbuntowane. Tych przyciąga jedynie ćwiczenie swej „woli mocy”, przyłączają się jedynie do tego, co czują jako walkę, ruch oporu i kozacką wyprawę – z łamaniem barier, wydzieraniem sekretów, detronizowaniem autorytetów i władców. Dopóki tak to czują, trwają w tym. Panujące nad nimi uczucia mają charakter gniewliwy i bojowy: ich odpoczynkiem czy konsumpcją są przede wszystkim wielkie przepływy adrenaliny, związane z odczuciami rebelianta. Jest to trochę chuligańskie, ale powiązane z młodzieńczą szczerością bywa kuszące.

Są w końcu i tacy ludzie, którzy żyją jak dzieci posłuszne. Ich życie jest jakby nieopuszczaniem domu. Przyłączają się wyłącznie do tego, co odczują jako uporządkowaną przestrzeń – i trwają tam, dopóki tak to odczuwają. Kiedy „dom” się rozpadnie z powodu rozsypanej w nim hierarchii i braku kogoś starszego, autorytetu kierującego, taki człowiek czuje się zmuszony do tego, by szybko przeskoczyć do innego „domu”, ale tylko do takiego, w którym ktoś o uznanym autorytecie będzie go traktował jak dobre dziecko, a przede wszystkim nagradzał za podporządkowanie. Złudzenie polega na tym, że takich ludzi traktuje się jako nad wiek dojrzałych – podczas gdy są oni jedynie nad wiek ostrożni i uporządkowani. W istocie nie potrafią budować domu, jedynie go bezkonfliktowo zamieszkują.

Wydaje się, że każdy z nas jest po trosze którymś z tych dzieci. Na szczęście zwykle jest to tylko jeden z komponentów osobowości, aktywujący się w niektórych okolicznościach – podczas gdy możemy się odwołać i do innych. Jeśli wśród tych co najmniej równie silnych komponentów występuje też prawdziwa ludzka dojrzałość, nasze dziecięctwo jest wspaniałym potencjałem. Jednak jeśli dziecko to najsilniejszy składnik...

Mówi Reguła: „Trzeba stosować odpowiednią miarę do każdego wieku i każdego stopnia inteligencji”. Przełożony musi dotrzeć także do „młodzieńców”, także do dzieci. Opat, ale i rodzic, i kierownik w pracy, i przywódca wspólnoty politycznej – każdy musi nauczyć się docierać także do dzieci. I to nie na zasadzie wspólnej dziecinady.

Reguła naraża się mocno naszej dzisiejszej świadomości psychopedagogicznej, gdy uznaje, iż jedynym sposobem docierania do „młodszych chłopców” jest – zamiast tłumaczeń – rózga lub przymusowa głodówka. Ale ma na pewno rację, gdy twierdzi, że nie każdy problem rozwiązuje się tak jakby również w elitarnej wspólnocie otaczali nas sami dorośli.

Fragment książki "Prosta droga, notatki do reguły św. Benedykta", Paweł Milcarek, Biblioteka Christianitas, Dębogora 2021

* Fragment "Reguły" św. Benedykta w tłumaczeniu o. Bernarda Turowicza OSB opublikowany w serii Źródła Monastyczne pt. "Reguła Mistrza. Reguła św. Benedykta"