Niepozorny kościół z wielką historią

Niepozorny kościół w Magħtab na obrzeżach miasta Naxxar na Malcie ma za sobą wielką historię.

Według książki Della Descrittione di Malta z 1647 roku autorstwa maltańskiego szlachcica Giovanniego Francesco Abeliego, termin ‘agħtab oznacza nierówny i nieprzejezdny teren. Abela wspomina również w swojej publikacji, że ta miejscowość miała wiele ogrodów, bogatych w drzewa oliwne i winnice.

Pomimo że wioska poszła z duchem czasu (znajdują się w niej nowoczesne budynki), Magħtab nadal przypomina typową maltańską średniowieczną wioskę. Tego typu miejsca zazwyczaj składały z kilku gospodarstw i małego kościoła. Przodkami wielu dzisiejszych mieszkańców tej wioski byli rolnicy.

Położona na wzgórzu Naxxar jest osadą, której początki sięgają czasów starożytnych. Odkrycia punickich grobowców, katakumb oraz ślady pojazdów świadczą o zamierzchłych początkach tego miejsca. Sama nazwa miejscowości prawdopodobnie pochodzi od słowa Nasra, które wywodzi się od słowa "Nazareńczycy". W rzeczywistości w języku maltańskim Nsara oznacza po prostu chrześcijan.

Chociaż kościół parafialny jest poświęcony Narodzeniu Matki Bożej, najsilniejsza tradycja chrześcijańska w tej wiosce jest związana z innym wydarzeniem. Chodzi o katastrofę statku św. Pawła. Mieszkańcy Naxxar byli prawdopodobnie jednymi z pierwszych, którzy przyjęli Dobrą Nowinę po tym, jak apostoł zaczął głosić tam Słowo Boże w 60 roku po Chrystusie. Inną oznaką wielowiekowości tej miejscowości jest powstanie tamtejszej parafii, co prawdopodobnie nastąpiło w XIII wieku. Czyni to ją jedną z najstarszych wspólnot chrześcijańskich na Malcie.

W istocie parafia Naxxar była pierwszą “wiejską” parafią, a także pierwszą poświęconą Matce Bożej. Ponadto jest jedną z czterech maltańskich parafii, które obchodzą co roku 8 września święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Tego dnia na Malcie celebruje się również zwycięstwo nad Imperium Osmańskim z 1565 roku, które, jak się uważa, miało miejsce za wstawiennictwem Matki Bożej. Jest znane pod nazwą Il-Vitorja - święto zwycięstwa.

Obecność człowieka w Magħtab datuje się na rok 2500 przed Chrystusem. Świadczą o tym trzy dolmeny - megalityczne kamienne budowle o charakterze grobowców. Mają one ogromne znaczenie archeologiczne i historyczne, ponieważ są jednymi z 13 znajdujących się na obszarze maltańskich wysp.

W 1955 roku profesor John D. Evans przeprowadził tam wykopaliska i na terenie jednych z nich znalazł ceramikę w okresu cmentarzysk Tarxien (2500-1500 r. przed Chrystusem). W tamtych czasach zmarli byli paleni, a nie grzebani, a ich prochy były następnie zbierane i przechowywane w glinianych dzbanach.

Ciekawym miejscem w Magħtab jest kościół jaskiniowy San Brinkat. Sama jaskinia jest dowodem lęków, jakie targały dawnymi mieszkańcami Malty. Podaje się, iż w dawnych czasach miejscowi widzieli złe duchy na tym terenie. Twierdzi się, że niektórzy rybacy znaleźli obraz na płótnie, który unosił się na morzu, a następnie powiesili go w tej jaskini jako formę ochrony przed tymi nieprzyjaznymi mocami. Z czasem płótno zostało zastąpione podobnym obrazem wykonanym z kamienia. Przedstawia on ukrzyżowanego Chrystusa oraz świętych (Piotra i Pankracego). Jako że przodkowie tych ziem wymawiali Pancrazio (Pankracego) jako Brancato, nazwa tego miejsca stała się Jaskinią Świętego Brinkata (Għar San Brinkat).

Święty Pankracy przyszedł na świat w Antiochii (Grecja). Kiedy był on jeszcze młody, jego ojciec usłyszał o naukach i cudach Jezusa i pewnego dnia zabrał swojego syna do Palestyny. To tam Pankracy został chrześcijaninem - ochrzczonym przez samego św. Piotra. Później został kapłanem i biskupem Taorminy na Sycylii. Święty Pankracy został zamęczony w 98 r. po Chrystusie w wieku 90 lat.

Inną znaną jaskinią w okolicach Magħtab jest Jaskinia Świętego Piotra (Għar San Pietru). Pierwotnie znajdował się w niej kościół. W 1575 roku w swoim sprawozdaniu z wizyty apostolskiej biskup Pietru Dusina wspomniał o tym kościele-jaskini. Odbywały się w nim uroczystości w dniu święta św. Piotra. Jednak wraz ze zbudowaniem kolejnego kościoła poświęconemu apostołowi Piotrowi na Wzgórzach Boga i Jego Matki (It-Telgħa t'Alla u Ommu), kościół-jaskinia uległ zapomnieniu. Jedyną pamiątką po tej nietypowej świątyni jest stos kamieni, który przetrwał po dziś dzień.

Na terenie Magħtab znajduje się także kościół św. Jana Ewangelisty, którego historia jest dowodem na to, z jakimi niebezpieczeństwami musieli zmagać się przodkowie maltańskich wysp. Kiedy rolnik Ġwanni (Jan) Portelli przebywał na swoim polu, w pobliskim Baħar ic-Ċagħaq (po maltańsku „Morze Kamyków”) wylądowali korsarze. Przerażony tym faktem lokalny chłop wspiął się na drzewo i ukrył się najlepiej, jak tylko potrafił. Gdyby został złapany, z pewnością zostałby zniewolony i sprzedany do obcego kraju. Ġwanni modlił się do swojego patrona, św. Jana, ślubując, że jeśli zostanie oszczędzony, zbuduje poświęcony mu kościół. Rzeczywiście lokalny rolnik wyszedł z tego wydarzenia bez szwanku i dotrzymał słowa swojemu patronowi.

1 listopada 1950 roku papież Pius XII ogłosił Wniebowzięcie Maryi z ciałem i duszą do nieba dogmatem wiary katolickiej. Jednak tradycja czczenia tego wydarzenia jest o wiele starsza. Od czasów starożytnych to święto jest obchodzone 15 sierpnia zarówno we wschodnim, jak i zachodnim chrześcijaństwie.

W Apokalipsie czytamy o kobiecie ściganej przez smoka. Otrzymuje ona skrzydła, aby uciec na pustynię. Wizja ta jest utożsamiana z Wniebowzięciem Maryi. Wczesne teksty apokryficzne, takie jak Transitus Mariae („Przejście Maryi”), dostarczają jednych z najwcześniejszych przekazów o śmierci i wniebowzięciu Maryi. Choć te pisma nie są częścią pism kanonicznych, dają możliwość wglądu w wczesnochrześcijańskie wierzenia i tradycje związane z tym wydarzeniem.

Z najstarszego z tych tekstów, który napisał najprawdopodobniej w II wieku jeden z uczniów Jana Ewangelisty, można wyczytać, iż tradycja wniebowzięcia Maryi była dobrze ugruntowana we wczesnym Kościele. Dowody archeologiczne, jak i analiza językowa tych pism dodatkowo potwierdzają ich wczesne pochodzenie. Są świadectwem głębokiej i sięgającej początków chrześcijaństwa czci, jaką otaczano to wydarzenie.

Samo Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny zajmuje szczególne miejsce w sercach mieszkańców Malty, gdzie Maryja jest znana jako Santa Marija Assunta. Tradycja tego święta, sięgająca wielu wieków wstecz, jest głęboko zakorzeniona w maltańskiej tradycji religijnej. Kościoły i kaplice poświęcone Wniebowzięciu są rozsiane po całym maltańskim archipelagu. Tradycja nabożeństw dotyczących Wniebowzięcia na Malcie sięga czasów wczesnego chrześcijaństwa. Samo Wniebowzięcie to tytuł, pod którym Najświętsza Maryja Panna figuruje jako patronka Wysp Maltańskich. 

Kościół w Magħtab jest wspomniany w wielu umowach z XV i XVI wieku, na przykład w tej z 1542 r. dotyczącej pola w Magħtab (znanego jako Ħnejjel il-knisja tal-Magħtab). Pierwsze bezpośrednie odniesienie do tej świątyni znajduje się w dokumencie z 1545 roku. Kościół ten jest również wspomniany w raporcie z wizyty duszpasterskiej delegata papieża biskupa Dusiny z 1575 roku. Podkreślił on, że świątynia była już poświęcona Wniebowzięciu Najświętszej Marii Panny, nie miała żadnych dochodów i nie było na miejscu żadnego księdza, który by się nią opiekował. Delegat papieża odniósł się jednak do wielkiego oddania mieszkańców dla tego kościoła. Rzeczywiście, w swoim Descrittione Storica Delle Chiese di Malta, historyk Achille Ferres podkreśla, że w starożytności było to jedno z sanktuariów maryjnych cieszących się największym kultem. W istocie był to kościół pielgrzymkowy.

Fasada kościoła w Magħtab jest bardzo prosta i nie posiada żadnych szczególnych zdobień. Z boku można dostrzec kilka przykuwających uwagę elementów. Jednym z nich jest obraz autorstwa Filippino Dingli. Przedstawia on Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, która jest otoczona aniołami oraz witana przez Boga Ojca. Po obu stronach ołtarza znajdują się dwa kolejne obrazy. Jeden przedstawia św. Pawła po katastrofie statku, a drugi Madonnę wraz z dwoma świętymi, jej małżonkiem św. Józefem i św. Teresą z Avili.

Z odbudową tego kościoła jest związana ciekawa historia przekazywana przez najstarszych mieszkańców Magħtab. Mówi ona, iż ta świątynia została zbudowana w niedalekiej odległości od pierwotnego miejsca, gdzie zatrzymał się uciekający koń. Koń najpierw uciekł z wózkiem, na którym znajdował się mały syn rolnika. Ojciec dziecka złożył przysięgę, że jeżeli dziecko zostanie odnalezione całe i zdrowe, to zbuduje kościół. Co ciekawe w zakrystii tego kościoła można oglądać obraz wotywny (dziękczynny lub błagalny), który ilustruje to wydarzenie.

Inny wotywny obraz, który znajduje się w tym kościele, przedstawia księdza w łóżku z Najświętszym Sakramentem na stole oraz wizerunkiem Matki Bożej w rogu. Kapłan został przedstawiony z otwartymi ramionami, jakby dziękował Najświętszej Maryi Pannej za uzdrowienie.

Relacje z innych wizyt duszpasterskich dostarczają więcej szczegółowych informacji związanych z historią oraz kultem kościoła w Magħtab. Hiszpański prałat Balaguer, który w latach 1635-1663 pełnił funkcję biskupa Malty, wspominał w 1636 roku, że nad ołtarzem znajdował się tryptyk przedstawiający Najświętszą Maryję Pannę oraz św. Pawła i Piotra. Z kolei podczas kolejnej wizyty w 1653 roku donosił on, iż dzięki datkom wiernych kościół został odbudowany cztery lata przed czasem - w niewielkiej odległości od miejsca, w którym znajdowała się stara świątynia.

Liczne przekazy i doniesienia księży parafialnych, kapelanów, prokuratorów, biskupów i wizytatorów duszpasterskich z XVII i XVIII wieku pokazują, że pobożność w tym kościele była bardzo gorliwa. Sama świątynia była zawsze bardzo dobrze utrzymana.

W 1733 roku prokurator Giovanni Fava podarował kościołowi w Magħtab obraz Chrystusa Zmartwychwstałego. Do dziś znajduje się on w tym samym miejscu. Towarzyszy mu napis: Dono Di Gio Maria Fava Nel 1733 (Darowizna Gio Marii Favy w 1733 r.). Z relacji biskupa Balaguera wiadomo również, że w soboty odbywały się w tym kościele msze i nieszpory. Z kolei w dni świąteczne zapalano w nim lampę. Msze odprawiano tam również 2 lutego, w święto Oczyszczenia, a także w święta Zwiastowania, Nawiedzenia, Wniebowzięcia i Niepokalanego Poczęcia. Z relacji Giovanniego Pellerano, biskupa Malty w latach 1770-1780, z 1771 roku można dowiedzieć się, iż ołtarz tej świątyni posiadał ważne rekwizyty. Były nimi marmurowa figura Madonny, obraz Madonny ze św. Teresą z Avila oraz obraz św. Pawła. Pellerano wspomniał także o obrazie Chrystusa Zmartwychwstałego.

Giovanni Fava nie poprzestał tylko na przekazaniu obrazu kościołowi w Magħtab. Innym jego pomysłem było Mondello di nucelli. W 1753 r. podarował on pole, które znajdowało się na obszarze Tal-Għaqba (znanym również jako Żargiuna). Ziemia została ofiarowana wraz z czynszem w wysokości 7 włoskich skudo rocznie. Kolejni prokuratorzy, którzy zarządzali tą świątynią, byli zobowiązani do corocznego obchodzenia świąt. Lampa w tym kościele musiała być zapalana w każdą sobotę i niedzielę. Ponadto w Niedzielę Wielkanocną, w święto Wniebowstąpienia Pańskiego oraz w Zielone Świątki miały być tam odprawiane msze. Dodatkowo przez kolejne sto lat każda kolejna msza miała odbywać się w dniu św. Bartłomieja.

W 1755 roku następcą Giovanni Fava na stanowisku prokuratora kościoła w Magħtab został Don Carolo Schembri. Rachunki prowadzone przez niego oraz jego następców ujawniają istotne szczegóły dotyczące tego miejsca. Wiadomo, że przed festą wioski budynek kościoła być corocznie odświeżany i bielony. Podczas święta śpiewano Primi Vespri i odprawiano mszę świętą. Wszyscy, którzy brali w niej udział (tj. śpiewacy, celebransi i ksiądz), otrzymywali zapłatę.

W owych czasach dochody kościoła pochodziły ze środków trwałych. Poza wspomnianym polem w Tal-Għaqba w posiadaniu świątyni znajdowały się również dwa ogrody: i-żgħir (mały) oraz il-kbir (duży). Przed kościołem znajdował się jeszcze ogród figowy. Świątynia w Magħtab posiadała stały dochód, z czego pokrywano prace konserwatorskie i renowacyjne. W listopadzie 1759 roku zapłacono sześć skudo za dwa nowe dzwony. Trzy lata później złocenie kielicha i pateny kosztowało kościół dziewięć skudo i osiem taro. W 1763 roku naprawa mszlala kosztowała jedno skudo i trzy taro.

W 1781 roku Vincenzo Labini, biskup Malty w latach 1780-1807, wydał dekret, na mocy którego kościoły filialne były zachęcane do wspierania swoich parafii. Jako że kościół Wniebowzięcia w Magħtab mógł się pochwalić sporymi nadwyżkami finansowymi, był on w stanie zaoferować takie wsparcie. W istocie, zgodnie z księgami prokuratora Carlo Grecha, ta świątynia należała do bogatych.

Obecnie kościół znajduje się w bardzo dobrym stanie. Msze święte są nadal w nim odprawiane w każdą sobotę i święta.