Przeciw dwuwładzy [notatki do Reguły Św. Benedykta]

Rozdział 65, 1-10*

Ustrój „zakonu benedyktyńskiego” jest prosty: w każdym samodzielnym klasztorze (opactwie) cała władza-autorytet jest skoncentrowana w rękach jednej osoby – opata. Można by powiedzieć, że jednym ze sposobów identyfikacji każdego mnicha benedyktyńskiego jest to, któremu opatowi podlega – gdyż zawsze każdy z nich czyni to bezpośrednio, zaś opaci nie są podporządkowani w sensie ścisłym żadnej wyższej władzy zakonnej, lecz jedynie najwyższej władzy kościelnej, czyli Biskupowi Rzymu, wykonującemu prymat Piotrowy. Wewnątrz wspólnoty klasztornej nie ma żadnej legalnej „siły”, która miałaby równoważyć potężne uprawnienia władzy opata. Logika ustroju benedyktyńskiego nie jest logiką równoważących się różnych władz. Jeśli więc pewnego dnia ktoś powiedziałby, że jedynym prawomocnym ustrojem we wspólnocie ludzi jest jakiś „trójpodział” czy inna konkurencja władz, zderzy się z logiką władzy opackiej.

Rozumie się jednak, że suwerenność ojca duchownego zakonu nie jest absolutyzmem. Są kryteria pozwalające osądzić postępowanie opata w zestawieniu z obiektywnymi normami stojącymi ponad nim i jest perspektywa ewentualnego pozbawienia władzy nadużywającego jej dla legalizowania wad.

Niemniej opat jest władzą najwyższą w swoim klasztorze. Ale i tak jego rządzenie polega też – przecież jak rządy Opatrzności Bożej w świecie – na wciąganiu innych w wykonywanie władzy. Opat deleguje więc obowiązki różnym mnichom. W szczególny sposób czyni to w przypadku mianowania przeora.

W odróżnieniu od innych „urzędników” klasztornych otrzymuje on delegację władzy nie dla wykonywania jakiejś partykularnej funkcji (jak np. szafarz), lecz dla sekundowania ojcu duchownemu zakonu w całościowej trosce o sprawy wspólnoty. Oczywiście zakres obowiązków i sposób wykonywania władzy przeora określa opat. Założona w funkcji przeora zdolność do „zastępowania” opata konkretyzuje się czasami w osobistym zarządzaniu nową „fundacją”, czyli klasztorem tworzonym przez opactwo: wówczas opat ustanawia nad fundacją osobnego przeora (nie tego, który podlega mu w „starym” opactwie) i to on kieruje na co dzień sprawami w powstającej wspólnocie. Jednak nawet wtedy nie on jest władzą najwyższą, lecz opat.

Z tego, co widzimy w naszym dzisiejszym fragmencie, wynika jasno, że Reguła jest – zgodnie z tym, co się powiedziało wyżej – jak najdalsza od kreowania przeora na kogoś w rodzaju kontropata. Nie jest on ani „drugim ojcem duchownym zakonu”, ani kimś ustanawianym dla jego równoważenia. Dla uwyraźnienia tego święty Ojciec Benedykt oczekuje, że przeor będzie wyznaczany przez opata, a nie wybierany przez wspólnotę.

Fragment książki "Prosta droga, notatki do reguły św. Benedykta", Paweł Milcarek, Biblioteka Christianitas, Dębogora 2021

* Fragment "Reguły" św. Benedykta w tłumaczeniu o. Bernarda Turowicza OSB opublikowany w serii Źródła Monastyczne pt. "Reguła Mistrza. Reguła św. Benedykta"