Polski kardynał, który na emeryturze pracował jako zwykły wikary. Na misjach w Afryce

Był jedynym kardynałem, który na emeryturze pracował w misyjnej parafii jako… zwyczajny wikary. Do Afryki wyjechał zaraz po oswobodzeniu obozu koncentracyjnego w Dachau, ponieważ „niepodjęcie tej posługi byłoby wielką niewdzięcznością wobec Boga za łaskę przetrwania tego piekła”.

Ludzi takich jak kard. Kozłowiecki pozna człowiek w swoim życiu zaledwie kilku. Niewysoki, skromny, zawsze uśmiechnięty, z ogromnym dystansem do siebie. Pogodę ducha zalecał księżom jako jedną z metod udanej ewangelizacji. Mawiał, że nie bez znaczenia na jego losy pozostało to, iż urodził się w prima aprilis – 1 kwietnia 1911 r.

Jako młody kapłan-jezuita trafił do hitlerowskich obozów w Auschwitz i Dachau. Czas ten nazywał „pięcioletnimi wakacjami, które zafundował mu Adolf Hitler”. To właśnie w takich warunkach dojrzewało jego misyjne powołanie.

O cierpieniu, prześladowaniach i głodzie, jakie przyszło mu przeżyć, mawiał, że to było najlepsze przygotowanie do trudów życia w Afryce. „W najcięższych chwilach zachowywał pogodę ducha, bo z wiary i modlitwy czerpał męstwo nadprzyrodzone” – wspominał jeden ze współwięźniów.

Także na misjach miał świadomość tego, że to, co robi, nie jest jego dziełem: „Często piszę, że zrobiłem mało w porównaniu z tym, co jest jeszcze tutaj do zrobienia, ale muszę przyznać, że nie ja, lecz Bóg przeze mnie już dużo dokonał”.

W Zambii przepracował 61 lat. Dotarł tam w 1946 r., gdy ta brytyjska kolonia była jeszcze Rodezją Północną. Wszechstronnie wykształcony, aktywnie zaangażował się w walkę rdzennej ludności o niepodległość, prawa człowieka i sprawiedliwość społeczną. Był też zwolennikiem równouprawnienia ras.

Od pierwszych chwil na Czarnym Lądzie szedł do ludzi, rozmawiał z nimi. I tę bliskość do dziś wspominają. Stawiał na edukację i rozwój opieki medycznej. Dbał, by nie głodowali. Uczył racjonalnej uprawy roli, a gdy mucha tse-tse wybiła w okolicy misji wszystkie zwierzęta, własnymi rękoma ciągnął prosty pług, by pomóc ludziom obsadzić ziemię. W ten praktyczny sposób pokazywał, jak radzić sobie z trudnościami i nie tracić nadziei.

Przede wszystkim jednak przemierzał pieszo setki kilometrów, z zapałem głosząc Chrystusa. Na początku swej posługi pracował w dziś chyba najbardziej znanym Polakom zakątku Zambii – dzięki afrykańskiej pasji Szymona Hołowni – czyli w Kasisi. Ta jezuicka misja obejmowała wówczas swoim zasięgiem ponad 300 wiosek. Budował tam kościół, dom sióstr służebniczek i szkoły.

W 1955 r. został pierwszym biskupem Lusaki, a następnie arcybiskupem metropolitą. Sprowadził wówczas wielu misjonarzy, doprowadził do znaczącego rozwoju życia zakonnego na tych terenach, otworzył pierwsze seminarium.

Swą posługą wydeptywał szlak misyjnego zaangażowania Kościoła i odcisnął znaczące znamię na kształcie misyjnych dokumentów Soboru Watykańskiego II, w obradach którego aktywnie uczestniczył.

Kiedy nastał czas dekolonizacji, zrezygnował ze stanowiska metropolity, by jego miejsce mógł zająć pierwszy czarnoskóry hierarcha. Rezygnację tę składał przez pięć lat z rzędu, aż w końcu Watykan ją zaakceptował. W 1969 r. powrócił do buszu i znowu stał się zwykłym misjonarzem.

Stwierdził wówczas: „Nie jestem kanarkiem, by siedzieć w pięknej klatce. Wracam do swoich”. Na kolejnych sześciu trudnych misjach pozostał przez niemal 40 lat, aż do śmierci.

Z terenu nie zdołał go odciągnąć nawet Jan Paweł II, który w 1998 r. mianował go kardynałem. Po konsystorzu w Watykanie kard. Kozłowiecki stwierdził: „Czuję się tu jak słoń w składzie porcelany. Moją misją jest busz”. I wrócił do Afryki. Miał wówczas 87 lat.

Gdy nie mógł już prowadzić samochodu, prosił innych misjonarzy, by pomogli mu dojechać na odległe wioski. Tam do samego końca odwiedzał ludzi, rozmawiał z nimi, udzielał sakramentów. Przede wszystkim spowiadał.

Na ostatniej misji w Mpunde, gdzie zmarł, najczęściej można go było spotkać siedzącego w wysłużonym konfesjonale. Miejscowi nazywali go dziadkiem. Na kilka godzin przed śmiercią powiedział do opiekującego się nim księdza: „Już jestem gotowy. Światło jest”. Spoczął w zambijskiej ziemi. Jego grób jest tak samo prosty, jak całe jego życie; wysłużona opona samochodowa służy za kwietnik.

W jednym z ostatnich wywiadów kard. Kozłowiecki wyjaśniał, co oznacza być misjonarzem:

Ten niezwykły człowiek jest przykładem bezgranicznego zawierzenia Bogu i ogromnego zapału misyjnego. To dzięki niemu i ciężkiej pracy tysięcy misjonarzy takich jak on, Afryka w ciągu zaledwie kilku dziesięcioleci stała się kontynentem chrześcijańskim. A teraz dzieli się ze światem swą wiarą i… misjonarzami.