Kapliczki: polskie skarby przydrożne. Troszczymy się o nie, a one prowadzą do Boga

W polskim krajobrazie spotkać można krzyże i kapliczki przydrożne, przy których (szczególnie w miesiącu maju na tzw. majówkach) spotykają się mieszkańcy, śpiewając pieśni ku czci Matki Bożej i odmawiając Litanię loretańską.

To miejsca stanowiące wartość kulturową i religijną, drogie sercu osób przebywających w danej miejscowości od pokoleń, często związane z historią rodziny lub okolicy. Dlatego znaki te są odnawiane i remontowane, a teren wokół nich porządkowany i ukwiecany – aby pamięć trwała nadal.

„Ta kapliczka stanowi dużą wartość dla mieszkańców” – podkreśla Władysław Lorek, sołtys wsi Wysokie w powiecie limanowskim, mówiąc o zlokalizowanej w pasie drogowym, po lewej stronie drogi krajowej nr 28 z Limanowej do Nowego Sącza, kapliczce.

Z kolei najstarsi opowiadają o czuwającym nad nimi Jezusie Frasobliwym, którego wizerunek jest wewnątrz tego sakralnego obiektu, a który – ich zdaniem – uchronił wielu przed śmiercią w czasie wojen światowych. Do dziś gromadzą się przy kapliczce, aby śpiewać dla Maryi i wielbić Boga.

Kapliczka doczekała się w listopadzie 2021 r. kompletnej renowacji: od konserwacji ścian zewnętrznych, wewnętrznych, podłogi, poprzez renowację konstrukcji daszku, do konserwacji ołtarzyka i oleodruków. Dzięki takiemu zabezpieczeniu, z zachowaniem pierwotnego wyglądu nawiązującego do czasów jej powstania, obiekt zostanie zachowany dla kolejnych pokoleń.

– Fundatorem kapliczki był Józef Kotlarz, który w II poł. XIX w. postawił cztery takie obiekty. Każdy z nich stanął na granicy jego posiadłości, które rozciągały się na ok. 60 ha – wyjaśnia sołtys.

Kapliczka we wsi Wysokie zbudowana została na planie prostokąta. Jest murowana z kamienia i cegły, posadowiona na kamiennym cokole, przykryta dwuspadowym dachem, krytym dachówką ceramiczną. W szczycie znajduje się obraz Chrystusa Ukrzyżowanego, natomiast wewnątrz na kamiennym postumencie jest drewniany ołtarzyk ze współczesnym ludowym obrazem na szkle z przedstawieniem Chrystusa Frasobliwego.

Na ścianach wiszą obrazy: Serca Najświętszej Maryi Panny i Matki Boskiej Bolesnej. Jest to przykład kapliczki kubaturowej, charakterystycznej dla południowej Małopolski. 

Charakterystycznym elementem sakralnym w pejzażu wsi są małe kapliczki szafkowe, umieszczane na drzewach. Wykonane są – jak sama nazwa wskazuje – w formie małych szafeczek i przykryte trójkątnym daszkiem, otwarte lub zamykane przeszklonymi drzwiczkami.

W środku takich kapliczek umieszczano metalowe pasyjki lub gipsowe figurki Matki Boskiej. Przykładem takiego obiektu jest – uratowana w ostatnim momencie przed zniszczeniem – kapliczka w Woli Kroguleckiej w powiecie nowosądeckim.

Renowacją zajęła się lokalna artystka Maria Buchman z Facimiecha, na prośbę m.in. sołtysa Barcic i członka Towarzystwa Historycznego Miłośników Barcic „Barcice wczoraj i dziś” Tomasza Koszkula. Historyk i prawnik z wykształcenia powrócił do rodzinnych stron z Krakowa i zajął się ratowaniem zabytków na terenie parafii pw. NMP Wniebowziętej.

– Tutaj moja rodzina żyje od 300 lat, jesteśmy zżyci z okolicą, znamy każdy krzak i każdą miedzę, z tęsknotą wsłuchujemy się w opowieści z czasów, które minęły – mówi pan Tomasz. – Wśród historii przekazywanych w rodzinie jest i ta o moim pradziadku, który w 1886 r. ufundował kapliczkę. Stoi ona do dziś, kiedyś też zostanie poddana renowacji.

Tymczasem odnowiono tę w Woli Kroguleckiej z II poł. XIX w. Udało się zachować niektóre elementy szafki składającej się na kapliczkę, a część całkowicie wymieniono. Zachował się oryginalny krzyżyk, dawny blask uzyskały liczące 150 lat figury Jezusa, Matki Boskiej Bolesnej, św. Katarzyny i św. Antoniego.

W tym roku zakończyły się prace przy kapliczce kamiennej w Węgrzcach Wielkich w powiecie wielickim. Tamtejsi regionaliści twierdzą, że kapliczka musiała zostać ufundowana pomiędzy 1858 a 1874 r., a nie 1820 r., jak powszechnie się uważa.

Została ufundowana, jak jest to przekazywane od dziesięcioleci w ustnych przekazach, w intencji ustania epidemii cholery. I rzeczywiście po jej postawieniu „żadna febra czy cholera nie pojawiły się już we wsi” – podkreśla Tomasz Pieprzyca.

Na betonowym fundamencie ustawiony jest sześcienny cokół z napisem fundacyjnym. Baza i cokół ozdobione zostały gzymsami profilowanymi. Na cokole spoczywają kolejne dwa segmenty kapliczki, licznie zdobione płaskorzeźbami przedstawiającymi świętych.

Na trzeciej kondygnacji kapliczki, na ścianie frontowej, w niszy, znajduje się rzeźba Matki Boskiej Różańcowej, na lewym ręku podtrzymującej Dzieciątko Jezus z kulą ziemską w lewej dłoni. W prawej dłoni Maryja trzyma różaniec, do którego sięga rączka Dzieciątka. W zwieńczeniu kapliczki został zrekonstruowany krzyż kamienny z wizerunkiem Pana Jezusa.

Kapliczka Matki Boskiej Różańcowej w Węgrzcach Wielkich jest jedną z najstarszych zachowanych w gminie Wieliczka. Kapliczki przydrożne są bogactwem dla lokalnej społeczności, przejawem ludowej pobożności i religijności, dlatego nie dziwi fakt, że mieszkańcy za wszelką cenę starają się je zachować.