Pokora, podejście czwarte [notatki do Reguły Św. Benedykta]

Rozdział 7, 35-39*

W swoim mądrym komentarzu do Reguły Dom Delatte mówi przy tym miejscu, że chodzi o „w sensie właściwym posłuszeństwo mnisze”: „posłuszeństwo heroiczne, co nie znaczy fakultatywne”.

Trzeba by zatem pamiętać, że jest jakaś różnica między pokorą-posłuszeństwem praktykowanym przez mnicha na polu jego „paradisus claustralis” a tą samą pokorą-posłuszeństwem praktykowanym na przykład przez człowieka żyjącego w świecie. Jest różnica, chociaż sedno jest wspólne.

Pisze Dom Delatte: „W posłuszeństwie można napotkać na trudności obiektywne: rzeczy nakazywane są przykre, trudne, nawet niemożliwe, jak to powie dalej święty Benedykt. Trudności pochodzą także z temperamentu, ze skoku nastrojów, z braku taktu u tych, którzy rozkazują: traktują nas na sposób niesprawiedliwy, kierują do nas wyrzuty, które są trochę pogardliwe. Można wszystko powiedzieć o władzy: można ją uważać za element jedności, trwałości, szczęścia, jako składnik konieczny; ale nie można zapomnieć o tym, że jest ona instrumentem niebezpiecznym w rękach ludzi. A ci, których ciśnie jarzmo, niekiedy uznają za bardziej nieznośne to zło, którego doświadczają, niż zło anarchii, którego się obawiają. Wreszcie, jest zawsze w cierpieniach odczuwanych, razem z częścią realną, część wyobrażona, która może się przyczynić do tego, że ta pierwsza staje się nie do zniesienia. Połączcie te trzy elementy: trudności, które rodzą się z rzeczy, te, które pochodzą od władzy i te, które sami tworzymy. Wszystko to razem może się okazać za dużo dla naszej natury, która nieustannie się zapala i dręczy. Niektórzy uprawiają tę nietrzeźwość, tracą w niej głowę, czerpią z niej rozwiązania, które wyprowadzają z równowagi i degradują całe ich życie”.

Czyż nie jest to jeszcze prawdziwsze dzisiaj, wraz z tak potężnie wzmożoną szybkością i intensywnością w komunikacji „pierwszych wrażeń”? Jest mnóstwo okazji do wytwarzania sobie i innym trujących koktajli z prawdziwego powodu do niepokoju i z naszej prędkiej żółci. Być może nawet tak do tych trucizn przywykliśmy, że bez ich codziennego smaku, bez poczucia, że nas nakręcają, nie jesteśmy pewni, czy żyjemy – nie jesteśmy pewni, czy przypadkiem nie jesteśmy dość „wrażliwi” na niedolę i niesprawiedliwość.

Reguła zna takie lekarstwo na ten zamęt rodzący się w nas, gdy posłuszeństwo-pokora coraz więcej kosztuje: tacita conscientia patientiam amplectatur – niech się milcząca świadomość złączy z cierpliwością. Przemyślmy to.

„Milcząca świadomość”. Oczywiście niezbędne jest ograniczenie ekspresji – czasami rzeczywiście aż do milczenia. To ograniczenie ma na celu wygaszenie tej części udręki, która pochodzi z naszej wyobraźni. Po co przeżywać podwójnie i wciąż na nowo to, co jest ciężarem już i tak trudnym do uniesienia? Z drugiej strony – świadomość. Czy ma to znaczyć, że milczenie ma ograniczyć ekspresję (także tę do wewnątrz, nie tylko na zewnątrz), ale nie ma pogrzebać problemu w piwnicach podświadomości? W każdym razie taka jest chyba najzdrowsza rada: dobrze zrozumieć, uświadomić sobie co naprawdę jest problemem i ciężarem, a równocześnie nie dać się ponieść ekspresji. Zrozumieć, choć nie rozpamiętywać. Milcząca świadomość, tacita conscientia.

I cierpliwość. Jej głębokość nie może być mierzona tylko miarą ludzką.

Fragment książki "Prosta droga, notatki do reguły św. Benedykta", Paweł Milcarek, Biblioteka Christianitas, Dębogora 2021

* Fragment "Reguły" św. Benedykta w tłumaczeniu o. Bernarda Turowicza OSB opublikowany w serii Źródła Monastyczne pt. "Reguła Mistrza. Reguła św. Benedykta"