Czy konflikt na Bliskim Wschodzie to wojna religijna?

Eliminacja przywódców Hezbollahu i szefa Hamasu w Libanie świadczy o technicznej i wojskowej zdolności Izraela do precyzyjnego atakowania przeciwników z dystansu. Odpowiedź Iranu była nieunikniona. Jednak tak długo, jak trwa wojna na Bliskim Wschodzie, mówi się, że ten konflikt to wojna religijna, w której przynależność wyznaniowa ma pierwszeństwo przed wszystkim innym i jest siłą napędową konfliktu. Jest to błędny pogląd, niemający odzwierciedlenia w rzeczywistości.

Weźmy na przykład Hezbollah, jednego z głównych graczy w tym konflikcie. Został założony w 1982 r. przy logistycznej i finansowej pomocy Iranu i jest szyicką milicją działającą głównie w południowym Libanie i na równinie Bekaa. Jest zdeterminowany, by zniszczyć Izrael, ale bardziej jednak służy polityce Iranu niż sprawie palestyńskiej. Mobilizuje tłumy i motywuje swoje oddziały sięgając do szyickiego islamu. Ale wymiar religijny nie jest tu jedyny. Oprócz brutalnych akcji prowadzonych od momentu powstania, takich jak atak na armię francuską, w którym zginęło 58 spadochroniarzy, i ostrzał północnego Izraela, Hezbollah prowadzi także działania gospodarcze i społeczne, np. finansuje szkoły i szpitale oraz zapewnia pracę wielu Libańczykom.

Hezbollah, częściowo finansowany z handlu narkotykami, które przepływają w szczególności przez Zatokę Gwinejską, przeniknął do całego Libanu. Ma polityczną wizytówkę w postaci niektórych członków parlamentu i spore oddziaływanie społeczne, szczególnie wśród ludności szyickiej, w której wielu osób żyje z jego dotacji. Ale Hezbollah bywa również wspierany przez społeczności chrześcijańskie. Było tak zwłaszcza w 2006 r. podczas nalotów prowadzonych przez Izrael i ponownie w 2013 r. podczas wojny w Syrii. Rzeczywistość jest zatem bardziej złożona niż prosta interpretacja, która stawia szyitów przeciwko sunnitom, a muzułmanów przeciwko chrześcijanom.

Przynależność religijna jest istotnym filarem tożsamości. Ale jeśli chodzi o wybory polityczne, nie jest to jedyny czynnik brany pod uwagę. Liczy się też logika wspólnotowa, tym bardziej w Libanie, gdzie państwo de facto nie istnieje i jest bezsilne. Ponadto istnieją systemy plemienne dla ludności pustynnej, jak w Jordanii, Syrii i Iraku, oraz systemy plemienne i religijne dla niektórych bardzo specyficznych populacji, takich jak druzowie i alawici. Ci ostatni są przywiązani do islamu, choć przez niektórych sunnitów uważani są za heretyków.

Podczas wojen i innych zagrożeń różne społeczności mogą weryfikować swoje sojusze w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Tak było na przykład podczas wojny w Syrii, kiedy wielu chrześcijan poparło reżim alawity Assada, wierząc, że ochroni ich lepiej niż dżihadyści.

W Libanie chrześcijanie nie tworzą jednolitego bloku pod jednym sztandarem. Ich stanowisko ewoluuje w zależności od ich sytuacji społecznej i politycznej, a także od wspomnień i urazów z poprzednich wojen.

Na przykład kiedy maronita (a więc chrześcijanin) generał Michel Aoun w 2016 roku został wybrany na prezydenta, był wspierany przez chrześcijan i muzułmanów w Sojuszu 8 Marca, pro-syryjskim ruchu, który obejmował szyicką milicję Amal, Hezbollah i maronicki ruch Marada. Szef Marady Sleimane Frangié, który był kiedyś typowany na kandydata konsensusu w libańskich wyborach prezydenckich, jest sprzymierzony z Hezbollahem i szczerze nie cierpi chrześcijanina Samira Geagea, bo pamięta, że jego milicja zdziesiątkowała rodzinę Frangié podczas wojny domowej.

Relacje między społecznościami nie są kształtowane przez religię, ale przez politykę i interesy plemienne. Do tego dochodzą jeszcze różnice społeczno-ekonomiczne. Podczas operacji wojskowych najbardziej cierpią najbiedniejsze społeczności chrześcijańskie, a zatem są one najbardziej skłonne do sprzymierzania się z biednymi populacjami szyickimi. Ci, którzy są w lepszej sytuacji, zarówno chrześcijanie, jak i muzułmanie, łatwiej mogą się ochronić przed tragediami, który przynosi wojna, bo mają rodziny i znajomych za granicą, do których mogą wysyłać dzieci i dzięki którym mogą prowadzić działalność zarobkową. Również w tym przypadku wymiar religijny, choć ważny, nie jest decydującym czynnikiem przy podejmowaniu wyborów politycznych.

Z drugiej strony przywódcy duchowi mają do odegrania kluczową rolę w zaprowadzaniu pokoju na Bliskim Wschodzie. Tę rolę od czasu libańskiej wojny domowej odgrywają zwłaszcza chrześcijańscy patriarchowie, przyczyniając się do dialogu i zrozumienia między różnymi społecznościami.

W ten sposób wiara, która nie jest – jak starałem się udowodnić – główną przyczyną konfliktów w tym regionie, może się przyczynić do zaprowadzenia pokoju.