Czy najstarsze przedstawienie ukrzyżowania jest karykaturą?

Rysunek na ścianie Pałacu Cezarów przedstawia ukrzyżowaną postać z głową… osła.

Na ścianie odkopanego przez archeologów Pałacu Cezarów na wzgórzu Palatyn archeologowie odnaleźli dosyć niewyraźną inskrypcje wyrytą na ścianie. Słowo „inskrypcja”, w swym dostojeństwie, nie oddaje, czym jest naprawdę ów niezdarnie wydrapany na murze rysunek. W literaturze przyjęło się używać określenia „grafitti”, co bardziej odpowiada naszemu potocznemu językowi.

Ukrzyżowany z głową… osła!

Ów rysunek przedstawia od tyłu człowieka rozciągniętego na krzyżu, poniżej krzyża stoi zaś człowiek z uniesioną w geście religijnej czci ręką. Podpis w języku greckim głosi Αλεξαμενος ϲεβετε θεον (Aleksamenos sebete theon), co oznacza: Aleksamenos oddaje cześć bogu. W sumie na tym rysunku nie byłoby nic dziwnego dla współczesnego odbiorcy, gdyby nie pewien istotny szczegół – ukrzyżowana postać ma głowę… osła.

Należy zwrócić uwagę na dwa elementy. Pierwszym jest niewątpliwie prymitywny charakter owego rysunku, co każe nam ustawić go w bardzo długim szeregu prześmiewczych bazgrołów na ścianach. Odkrycia archeologiczne wyraźnie wskazują, że ten rodzaj ekspresji był bardzo popularny w starożytnym Rzymie. Złośliwe, a czasami bardzo wulgarne rysunki dotykały nie tylko polityków, ale także ówczesnych celebrytów, na przykład aktorów czy gladiatorów, ale także zwykłych ludzi. W tym przypadku z całą pewnością chodziło o wyśmianie niejakiego (i gdyby nie owo grafitti, całkowicie zapomnianego) Aleksamenosa.

Antychrześcijańska satyra?

Drugim zagadnieniem jest ukazanie oślogłowej postaci. Właściwie powinniśmy mieć pewność, że mamy do czynienia z antychrześcijańską satyrą. Tak zwana onolatria, czyli kult osła, była przypisywana Żydom jeszcze w czasach przedchrześcijańskich. Chrześcijanie, w pierwszych wiekach traktowani jako judaistyczna sekta, bardzo szybko „odziedziczyli” po Żydach ową szyderczą etykietkę.

Najbardziej znanym współcześnie dziełem, mówiącym o zarzucie onolatrii, był tekst Apiona – greckiego gramatyka z Aleksandrii. Jednak paszkwil jest znany chyba przede wszystkim dzięki polemice Józefa Flawiusza – Contra Apionem. Grecki autor utrzymywał, że w świątyni jerozolimskiej przechowywana była głowa osła, której wyznawcy Boga Jahwe mieliby oddawać boską cześć.

Najstarsze przedstawienie ukrzyżowania

Dowodem na to miałby być fakt, spisany przez kilku antycznych paszkwilantów, że po zdobyciu świątyni jerozolimskiej przez Antiocha Epifanesa rzekomo odnaleziono tam oślą głowę ze złota, o ogromnej wartości materialnej. Warto wskazać, że był to zarzut bardzo częsty w hellenistycznej literaturze greckiej.

O takich samych zarzutach wobec chrześcijan możemy wyczytać w tekstach Tertuliana czy dialogu Minucjusza Feliksa. Dlatego też możemy przyjąć niemalże jako pewnik, że najstarsze zachowane przedstawienie ukrzyżowania jest szyderczą karykaturą.