Od edyktu mediolańskiego – przełomowego wydarzenia z 313 roku wprowadzającego dla chrześcijan wolność wyznania w Cesarstwie Rzymskim – rozpoczął się nowy okres w historii, także tej związanej ze sztuką . Koniec prześladowań otworzył możliwości swobodnego wyrażania wiary, a co za tym idzie również kształtowania nowych przestrzeni modlitwy oraz tworzenia nowych dzieł artystycznych.
Kościół potrzebował i potrzebuje sztuki, a wydaje się, że i sztuka potrzebuje Kościoła, o czym pisał w głośnym liście apostolskim do artystów Jan Paweł II. Tę zależność ujął w słowach:
Artysta nieustannie poszukuje ukrytego sensu rzeczy, z wielkim trudem stara się wyrazić rzeczywistość niewysłowioną. Nie sposób zatem nie dostrzec, jak wielkim źródłem natchnienia może być dla niego swoista «ojczyzna duszy», jaką jest religia. Czyż to nie w sferze religii człowiek zadaje najważniejsze pytania osobiste i poszukuje ostatecznych odpowiedzi egzystencjalnych?
Kościół nie mieszka w getcie, jest otwarty dla każdego
W przeszłości przy realizacjach ważnych dzieł architektonicznych Kościoła do rywalizacji stawali uznani artyści. Podobnie rzecz się miała u schyłku XX wieku w Bawarii, gdzie wybór projektantów nowego miejsca modlitwy w Monachium rozstrzygnąć się miał drogą otwartego, międzynarodowego konkursu. Spośród 158 zespołów architektonicznych z całego świata wyróżniona została praca młodych, niemieckich architektów tworzących grupę Allmann Sattler Wappner Architekten, w której skład weszli Markus Allmann, Amandus Samsøe Sattler i Ludwig Wappner.
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa powstał w spokojnej dzielnicy Neuhausen, pomiędzy historycznym centrum miasta a okazałym założeniem pałacowym Nymphenburg. Na tle okolicznej zabudowy wyróżnia się nie tylko ponad 36-metrową dzwonnicą, ale także swoją prostopadłościenną, całkowicie przeszkloną bryłą. Charakterystycznym elementem są potężne, wysokie na 15 metrów szklane wrota, które uznawane są za majstersztyk współczesnych możliwości inżynieryjnych. Ruchome skrzydła o masie 25 ton uchodzą za największe zrealizowane w historii budownictwa wrota na świecie, a gdy są zamknięte, stanowią elewację frontową kościoła. Podczas świąt oraz w inne szczególne dni zostają otwarte dzięki ukrytemu w części podziemnej napędowi pneumatycznemu. W czasie ogłoszonego przez papieża Franciszka Roku Miłosierdzia (2015/2016) stały się jedną z Bram Miłosierdzia, przez którą mogli w symbolicznym akcie przejść wierni.
Konsekrując nowy dom modlitwy w 2000 roku, monachijski arcybiskup Friedrich Wetter tłumaczył:
Wielka brama otwiera się swoimi skrzydłami na krzyż z szeroko rozpostartymi ramionami, którymi Pan chce objąć wszystkich. Chociaż budowla naszego kościoła wyraźnie wyznacza przestrzeń świętą, to Kościół nie mieszka w getcie, jest otwarty dla każdego .
Te słowa zapisały się w pamięci Niemców, a jednym z ich owoców są organizowane w kościele przez międzynarodową Wspólnotę Sant’Egidio obiady bożonarodzeniowe dla ubogich i bezdomnych, którzy razem gromadzą się w nawie głównej przy rozstawionych specjalne z tej okazji stołach. Olbrzymich rozmiarów rozwierana brama symbolizuje kościół otwarty, bliski ewangelicznemu zaproszeniu Jezusa: „Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię”(Mt 11,28). Jej szklana powłoka, w intensywnym odcieniu głębokiego granatu, niczym lustro odbija błękit nieba, przez co może przywodzić na myśl symboliczną wizję bramy królestwa niebieskiego.
Czytaj także:
7 kościołów, które zasługują na tytuł sakralnych osobliwości
Dom modlitwy opowieścią o sercu oraz śmierci Pana Jezusa
Jednak nie same zaawansowane rozwiązania architektoniczno‑inżynieryjne są w tym miejscu najważniejsze. Ten wyjątkowy dom modlitwy jest przede wszystkim opowieścią o sercu oraz śmierci Pana Jezusa – przez Pasję do Zmartwychwstania. Początkiem tej historii jest Słowo Boże, a dokładnie rzecz ujmując, fragment Ewangelii wg św. Jana:
Lecz gdy podeszli do Jezusa i zobaczyli, że już umarł, nie łamali Mu goleni, tylko jeden z żołnierzy włócznią przebił Mu bok i natychmiast wypłynęła krew i woda (J 19,33–34).
Przytoczony zapis Pasji, który wspomina o sakramentach biorących początek z krzyża, znalazł się w formie zwielokrotnionego nadruku na wspomnianych szklanych wrotach prowadzących do wnętrza kościoła. Artysta Alexander Beleschenko z Londynu, znany z zamiłowania do tworzenia w szkle, poszczególnym literom alfabetu łacińskiego przypisał gwoździe (symbole męki), tworząc z nich osobliwą grafikę przypominającą pismo klinowe.
Kontynuacją historii jest moment przejścia ze świata profanum do przestrzeni sacrum. Okazuje się bowiem, że całkowicie przeszklona, kubiczna bryła skrywa w sobie drugą, tym razem drewnianą. Jest ona wspomnieniem drewnianego wnętrza i konstrukcji kościoła parafialnego, który w wyniku pożaru spłonął w tym miejscu w 1994 roku. Drewnianą, ażurową nawę główną otacza przestrzeń, w której znajduje się nietypowa droga krzyżowa. Poszczególnym stacjom przypisane zostały współcześnie wykonane czarno‑białe zdjęcia niemieckiego fotografa Matthiasa Wähnera z miejsc męki Chrystusa przy Via Dolorosa w Jerozolimie. Konfrontacja historycznych wydarzeń z zapisaną na zdjęciach teraźniejszą rzeczywistością wzmacnia wymowę poszczególnych scen, przez co również w intencji autora ma skłaniać do głębszej refleksji.
Czytaj także:
Współczesne kościoły w Polsce? Zobacz 7, naszym zdaniem, najciekawszych!
Promieniujący krzyż ukazuje chwałę Zmartwychwstałego
Kolejny rozdział stanowi przejście z kruchty kościoła przez niską, ciemną przestrzeń pod chórem, na którym znajdują się znakomitej jakości potężne organy. To najciemniejsza strefa kościoła. W niej umiejscowione zostały konfesjonał oraz otwarta kaplica z późnogotyckim wizerunkiem Najświętszej Marii Panny. Na głównej osi świątyni pojawia się zaś w posadzce pierwszy, podświetlony wizerunek ran zadanych na krzyżu – przebite stopy Jezusa Chrystusa (…).
Przestrzeń modlitwy jest jasna, otwarta, o harmonijnych proporcjach oraz (…) ożywiona naturalnym światłem . Za oprawę wnętrza sztucznym oświetleniem odpowiadał projektant George Sexton z Waszyngtonu. Uważny oraz wrażliwy obserwator dostrzeże w posadzce świątyni kontynuację nieregularnie rozmieszczonych, podświetlonych otworów. To kolejne symbole pięciu ran Chrystusa – następny etap męki Zbawiciela. Są dziełem niemieckich artystów Marca Weisa oraz Martina De Mattii, którzy usytuowali je na całej rozpiętości przestrzeni modlitwy w taki sposób, że rzut prostokątnej nawy opisany został na krzyżu wyznaczonym przez te symbolicznie zaznaczone okaleczone części ciała Ukrzyżowanego.
Historię, a zarazem wnętrze kościoła wieńczy delikatny rysunek krzyża rozciągnięty na całej ścianie prezbiterium oraz korespondujące z nim pod względem formy tabernakulum. Bijący od krzyża blask zawdzięczamy misternej strukturze „tkaniny”, której wątek i osnowę stanowią złote, mosiężne „nici”. Początkowo zdziwienie może budzić brak na nim wizerunku ukrzyżowanego Chrystusa. Tymczasem sam krzyż ma symbolizować zmartwychwstanie „Światłości świata” (J 8,12). Susanna i Bernhard Lutzenbergerowie, autorzy projektu, tłumaczą, że często w kościołach Zmartwychwstanie, które świętujemy w niedzielę, przesłonięte jest męką Pana. W ich intencji promieniujący krzyż ma symboliczne ukazywać chwałę Zmartwychwstałego. Już nie na krzyżu.
Czytaj także:
Najbardziej niezwykłe kościoły na świecie. Znasz je? [zdjęcia]
*Fragment książki Jakuba Turbasy „Ukryte piękno. Architektura współczesnych kościołów”, Więź 2019
**Tytuł, lead, śródtytuły oraz skróty pochodzą od redakcji Aleteia.pl
***Zdjęcia uzyskaliśmy je dzięki uprzejmości Allmann Sattler Wappner Architekten
Dziś świętujemy...