Nadąsany Jonasz i belka w oku, czyli najśmieszniejsze fragmenty Biblii

Humor w Biblii to nie przypadek. Po pierwsze: jest on dowodem na głębokie zakorzenienie Pisma Świętego w starożytnej myśli i kulturze. Od żydowskich opowieści po filozoficzne dialogi Greków dowcip był ważnym narzędziem odkrywania ludzkiej natury. Po drugie: zestawianie tego co poważne z tym co śmieszne albo nawet absurdalne ma nas zachęcać do głębszej refleksji.

W starożytności w basenie Morza Śródziemnego humor był czymś więcej niż rozrywką; był metodą zgłębiania tajemnic życia. Filozof Sokrates, jak dowodzi Daniel Boyarin w książce Sokrates i grubi rabini, uosabiał postać „poważnie śmieszną” - kogoś, kto używał humoru i ironii do kwestionowania ogólnie przyjętych założeń i ujawniania prawdy, ale sam był także postacią komiczną.

Grecka komedia z jej mieszanką śmieszności i powagi ukształtowała kulturę hellenistyczną, w tym społeczności żydowskie, które się z nią związały. Ta wymiana kulturowa wpłynęła nie tylko na filozofię, ale także na niektóre tradycje opowiadania historii biblijnych.

Dla Greków wzajemne oddziaływanie elementów świętych i żartobliwych nie było niczym nadzwyczajnym. Hebrajskie opowieści często zawierały ironię i przesadę, odzwierciedlając szersze przekonanie starożytnego świata, że humor może nieść ze sobą ważne prawdy. Zrozumienie tego tła kulturowego wzbogaca naszą lekturę zabawnych fragmentów Biblii.

Humor biblijny często przejawia się poprzez ironię, która nieoczekiwanie ujawnia głębokie prawdy.

Najlepszym przykładem jest tu historia Jonasza. Ten nieskwapliwy prorok, niezbyt przekonany do swojej misji, próbuje uciec przed Bożym wezwaniem, ale kończy się to serią tragikomicznych zdarzeń: zostaje połknięty przez rybę, głosi śmiesznie krótkie kazanie i dąsa się, kiedy Niniwa pokutuje. Jego małostkowość kontrastuje z Bożym miłosierdziem, a humor zostaje tu wykorzystany do skontrastowania marności ludzkiej pychy wobec wielkości Bożej miłości.

Klasycznym przykładem ironicznego poczucia humoru jest historia Balaama i jego oślicy (Księga Liczb 22:21-35). Prorok Balaam jest – o ironio! – ślepy na anioła Pańskiego, podczas gdy dostrzega go jego oślica. Kiedy osioł przemawia, scena wydaje się absurdalna, ale stanowi całkiem poważną naukę na temat pokory i otwartości na działanie Boga.

Autorzy biblijni do przekazania duchowych lekcji często posługiwali się hiperbolą i grami słownymi. Jednym z takich przykładów jest nauczanie Jezusa o usuwaniu „belki” z własnego oka, zanim zajmiemy się „drzazgą” w oku bliźniego (Mt 7:3-5). Hiperboliczny obraz kogoś chodzącego z kłodą w oku jest zarówno śmieszny, jak i zastanawiający. Skłania nas do autorefleksji – tak samo, jak robi to dobra komedia.

W Księdze Sędziów widzimy humor wykorzystany w historii Ehuda (Sdz 3:12-30). W opowieści, która wydaje się po części thrillerem, po części czarną komedią, leworęczny bohater, niedoceniany przez swoich wrogów, sprytnie pokonuje groteskowo żarłocznego króla Eglona. Te momenty przesady i absurdu podkreślają Bożą zdolność do działania poprzez to co nieoczekiwane.

Śmiech w Piśmie Świętym pojawia się również jako znak radosnej interwencji Boga. Sara śmieje się z absurdalnego pomysłu urodzenia dziecka w podeszłym wieku (Rdz 18:12), ale później jej sceptycyzm ustępuje miejsca radości z narodzin Izaaka, którego imię oznacza „śmiech”. Humor, który się tu pojawia, ma nam uświadomić, że Bóg czerpie radość z pozytywnego zaskakiwania swojego ludu.

Sam Jezus także nie stroni od humoru, często używając dowcipu w swoim nauczaniu. Kiedy Natanael sceptycznie zadaje pytanie retoryczne, czy cokolwiek dobrego może pochodzić z Nazaretu, Jezus odpowiada zdaniem, które możemy uznać za żartobliwy komplement: „Oto prawdziwie Izraelita, w którym nie ma podstępu!” (J 1:46-47). Humor rozbraja i zachęca do nawiązania relacji.

W świecie starożytnym śmiech był postrzegany jako boski dar, sposób na krytykę ludzkiej głupoty i zaproszenie do zachwytu nad tym, jak działa Bóg. Dla społeczeństw, na które wpływ miały zarówno tradycje hebrajskie, jak i myśl hellenistyczna, humor był pomostem między tym co poważne a tym co wzniosłe.

Jak przypomina nam Psalm 126:2: „Nasze usta napełniły się śmiechem, a nasze języki pieśniami radości”. Gdy wczytujemy się w zabawne fragmenty Pisma Świętego, spotykamy Boga, który potrafi nas rozśmieszyć i w paradoksalny sposób łączy powagę z łaskawością.