Spadająca gwiazda. Co ma wspólnego z przyjęciem Konstytucji 3 maja?

Święto Konstytucji 3 maja to jedno z piękniejszych polskich narodowych świąt. Niezależnie bowiem od jej faktycznego wpływu i stosowania, było to wydarzenie podniosłe, stanowiące kwintesencję najlepszych tradycji I Rzeczypospolitej. To nasza historia, którą wypada znać, by należycie o niej pamiętać.

3 maja oprócz rodzinnych spotkań, grillowania, korzystania zwykle z dobrej pogody (w tym roku nieco odmiennie) obchodzimy wyjątkowe święta. Jednym z nich jest Uroczystość Najświętszej Maryi Panny, Królowej Polski. Drugim – Święto Narodowe Trzeciego Maja. Mija już 229 lat od dnia, kiedy Sejm Czteroletni na Zamku Królewskim w Warszawie uchwalił Ustawę Rządową.

Przypadek Konstytucji

Już samo jej uchwalanie było naznaczone trudną sytuacją wewnętrzną i zewnętrzną kraju. Obrady Sejmu były zaplanowane dopiero na 5 maja, jednak zwolennicy Konstytucji postanowili przyspieszyć je o 2 dni, korzystając z okazji, że część posłów (w dużej mierze przeciwników reform) nie wróciła z wielkanocnej przerwy świątecznej. Mimo tego obrady wciąż były burzliwe, a o przyjęciu Konstytucji zadecydował… przypadek.

W pewnym momencie obrad poseł Michał Zabiełło wezwał Sejm do przyjęcia Konstytucji, a króla do jej zaprzysiężenia. Stanisław August Poniatowski podniósł wtedy rękę, by zgłosić chęć zabrania głosu, co odczytano jako gotowość do złożenia przysięgi. Zaraz też to uczyniono, a tłum zebranych osób ruszył do obecnej Bazyliki Archikatedralnej św. Jana Chrzciciela.

Konstytucja 3 maja jest uznawana za pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną, spisaną konstytucję, czyli podstawowy akt prawny danego państwa regulujący jego ustrój, system prawny i podstawy funkcjonowania organów państwowych. Wzorowana była na Konstytucji Stanów Zjednoczonych uchwalonej prawie 4 lata wcześniej. Mimo że samo jej uchwalenie, a także niektóre elementy (jak choćby zastosowanie monteskiuszowskiego trójpodziału władzy) były naprawdę nowatorskie, to samej treści Konstytucji 3 maja daleko do innowacyjnych rozwiązań ustrojowych, prawnych czy społecznych.

Choć ograniczała ona nieco prawa i przywileje szlacheckie, potwierdzała prawa przyznane mieszczanom, a nawet wymieniała chłopów (lud rolniczy) to ostatecznie jej twórcy nie zdecydowali się na krok dalej i zdecydowali się pozostawić społeczeństwo stanowe. Czy przyznanie wtedy praw chłopom mogłoby przyczynić się do większej aktywności tej grupy w działaniach przeciwko zaborcom? Tego się już nie dowiemy.

Niestety, przeciwnicy Konstytucji 3 maja zawiązali konfederację targowicką pod rosyjskim patronatem, co doprowadziło do polsko-rosyjskiej wojny, obalenia Ustawy Rządowej oraz II rozbioru. Kolejny raz historia pokazała, że rozłamy i brak jedności mogą zaprzepaścić nawet najlepsze dzieła. O ile bowiem dla wielu grup społecznych Konstytucja 3 maja stanowiła szansę na poprawę ich pozycji w porządku prawnym i ustrojowym I Rzeczypospolitej, o tyle też ograniczała i stawała w poprzek interesom wielu magnatów, nazywanym dumnie „złotą szlachecką wolnością”.

Prawdziwy patriotyzm

Niemniej, warto zwrócić uwagę, że Konstytucja 3 maja to wydarzenie i akt prawny bezprecedensowy w ówczesnej Europie, a zdobyło się na niego państwo i społeczeństwo chylące się ku upadkowi. Choć rzeczywiście kolejne wydarzenia sprawiły, że ostatecznie ten akt nie miał większych możliwości naprawdę zaistnieć i sprawdzić się w funkcjonowaniu, to trzeba przyznać, że już sam fakt, że udało się go przygotować i przyjąć to znaczący sukces, którego dziedzictwo ukształtowało losy Polski w okresie zaborów i tuż po nich. Warto też zwrócić uwagę na zapis dotyczący ewentualnej rewizji – Konstytucja 3 maja przewidywała, że co 25 lat winien zebrać się sejm konstytucyjny, by móc ją udoskonalić i poprawić. To wyraz pewnej odpowiedzialności autorów i przyznania, że istnieje konieczność rewidowania zapisów konstytucyjnych pod wpływem doświadczenia przynoszonego przez kolejne lata.

3 maja pięknie zbiegają się dwie uroczystości – Najświętszej Maryi Panny, Królowej Polski i rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja. To dosyć wymowny zbieg dwóch istotnych elementów polskiego dziedzictwa – tożsamości chrześcijańskiej i kulturalnej wyrażonej w tym akcie prawnym. Warto być świadomym znaczenia i doniosłości obu tych rzeczy. Na pewno mogą one pomóc lepiej zrozumieć, czym jest polskość i jak dbać o prawdziwy patriotyzm w codziennym życiu.

Czytaj także:
Spacerują w niezwykłych strojach… I podnoszą na duchu całą wioskę!

Czytaj także:
Jak zepsuć czas kwarantanny sobie i bliskim