Teologia modląca się [notatki do Reguły Św. Benedykta]

Rozdział 9: Ile Psalmów należy odmawiać w godzinach nocnych, 1-11*

Oto pierwsze „rubryki” liturgiczne oficjum mniszego. Znajdziemy je w innej, bardziej technicznej formie w księgach, z których odprawia się służbę Bożą w klasztorach trzymających się do dziś porządku Reguły. W naszych czasach ciągłych zmian, improwizacji, wielości produkowanych schematów robi wrażenie fakt, że gdy się czyta w Regule o porządku nocnej wigilii, znajdzie się go następnie dokładnie takim samym w używanym również dzisiaj antyfonarzu monastycznym. Zwróćmy uwagę na kilka elementów.

Oficjum nocne otwiera de facto nowy, nadchodzący dzień: nawet jeśli dnia poprzedniego byłyby już I nieszpory (w przypadku niedzieli lub święta), mamy w nocnych wigiliach jakby nowy start przebudzonej świadomości po odpoczynku nocnym. Mnisi schodzą się do chóru w całkowitej ciszy – obowiązuje przecież nadal wielka cisza nocy. Wszystko to sprawia, że przejście od milczenia do śpiewu czy recytowania musi być naznaczone jakąś szczególną powagą. I wnosi ją właśnie ten pierwszy werset: w odróżnieniu od pozostałych godzin nie jest to Deus in adiutorium – Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu,lecz słowa: Panie, otwórz wargi moje, a usta moje będą głosić Twoją chwałę. Domine, labia mea aperies, et os meum annuntiabit laudem tuam. Pasuje on jak ulał do sytuacji, w której ma być wypowiadany – lub raczej: współgrając z okolicznościami naturalnymi, formuje całą sytuację nadprzyrodzonością. Tylko Bóg daje początek, jedynie On może pozwolić opuścić ciszę, a także daje na nasze usta i do serca właściwe słowo. Na dodatek słowa Psalmu zawierają fundamentalną zasadę teologii liturgii: dopiero gdy Pan da słowo, będziemy mogli godnie Go chwalić. Gdy zaś słowo zostało dane (w Objawieniu publicznym), potrzeba wciąż Łaski, aby było głoszone zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Pierwsze słowa oficjum nocnego są opowieścią o ortodoksji, w jej najbardziej źródłowym sensie: o właściwym, poprawnym chwaleniu Boga.

Stałym składnikiem nocnej służby Bożej jest – obok wstępnego Psalmu 3 – adoracyjny Psalm 94. Brzmi on nawracającym wezwaniem do uwielbienia Boga, rzucania się na kolana przed Stwórcą (co w chórze staje się rzeczywistym gestem psalmujących); brzmi ostrzeżeniem przed unieszkodliwianiem Łaski Bożej – a w końcu i bolesną skargą Boga, którego miłość i wierność była tak zlekceważona i zaprzeczona przez Izraela.

Chociaż podstawą jutrzni są również Psalmy, wyróżniają ją dłuższe lektury. W treściwy sposób Reguła określa dwa rodzaje tych lektur, od razu określając powód, dla którego właśnie one wchodzą do tych czytań liturgicznych: z jednej więc strony księgi Pisma Świętego – jako „natchnione przez Boga”; z drugiej – komentarze do nich, lecz wyraźnie nie wszystkie, a tylko te „pisane przez uznanych i prawowiernych Ojców katolickich”. Czyli: kanon.

Reguła przykłada spore znaczenie do tego, by w modlitwie mnichów cześć Trójcy Świętej miała równocześnie wymiar słów i gestów: „Gdy tylko kantor zacznie Chwała Ojcu, niech zaraz wszyscy wstaną z ławek, by okazać cześć i szacunek Trójcy Świętej”. Konsekwencja w tej praktyce jest zawsze bardzo benedyktyńska.

Fragment książki "Prosta droga, notatki do reguły św. Benedykta", Paweł Milcarek, Biblioteka Christianitas, Dębogora 2021

* Fragment "Reguły" św. Benedykta w tłumaczeniu o. Bernarda Turowicza OSB opublikowany w serii Źródła Monastyczne pt. "Reguła Mistrza. Reguła św. Benedykta"