W ostatnim czasie watykańska Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów zatwierdziła poprawione tłumaczenie na język polski wielkopiątkowej modlitwy za Żydów w Mszale Rzymskim. Modlitwa za Żydów ma swoja długą historię. Zmiany w jej treści odzwierciedlają wielowiekowe dojrzewanie Kościoła do takiego postrzegania Żydów, które byłoby zgodne z Ewangelią, a zarazem z misją, jaką – z woli Boga – Żydzi mieli i mają wobec świata. Przyjrzyjmy się najważniejszym zmianom w tej modlitwie.
„Módlmy się też za wiarołomnych Żydów”
W obowiązującym przez blisko czterysta lat Mszale Piusa V z 1570 r. (tzw. Mszał trydencki) znajdujemy taką treść modlitwy:
Módlmy się też za wiarołomnych Żydów, aby Bóg i Pan nasz zdjął zasłonę z ich serc, by i oni poznali Jezusa Chrystusa, Pana naszego.
Wszechmogący, wieczny Boże, który także żydowskiej wiarołomności od miłosierdzia Twojego nie odrzucasz, wysłuchaj prośby nasze, które za ten lud zaślepiony zanosimy, aby poznawszy światło Twojej prawdy, którą jest Chrystus, z ciemności swych wybawieni zostali.
„Wiarołomni Żydzi”, „lud zaślepiony”… Cóż, nie były to epitety pomagające w spojrzeniu na Żydów z chrześcijańską miłością. Do tego w czasie modlitwy za Żydów nie klękano (co miało miejsce przy pozostałych wezwaniach wielkopiątkowej modlitwy). Motywowano to tym, że Żydzi przyklękali przed Jezusem w czasie męki na znak szyderstwa.
Fakt, że ewangeliczne opisy męki mówią wyraźnie, że tego szyderstwa dopuszczali się żołnierze Piłata (por. Mk 15,16-20; Mt 27,27-31) nie był zdaje się brany przez autorów tego przepisu pod uwagę. Dopiero w 1955 r. (w czasie reformy Triduum, przeprowadzonej przez Piusa XII), przywrócono w modlitwie za Żydów wezwanie: „Klęknijmy”.
Przy okazji warto zauważyć, że Benedykt XVI, dopuszczając posługiwanie się mszałem Piusa V, zmienił w 2007 r. w łacińskim tekście treść modlitwy za Żydów, nadając jej inne brzmienie. Zmianę tę zobowiązani są uwzględniać wszyscy odprawiający dziś tzw. mszę trydencką.
„By i oni poznali Jezusa Chrystusa”
Kolejna zmiana miała miejsce w 1960 r., w czasie reformy Jana XXIII, kiedy w modlitwie za Żydów opuszczono dotyczące ich sformułowanie: „perfides” (wiarołomni) i „perfidia” (wiarołomność). Modlitwa za Żydów otrzymała wtedy brzmienie:
Módlmy się też za Żydów, aby Bóg i Pan nasz zdjął zasłonę z ich serc, by i oni poznali Jezusa Chrystusa, Pana naszego.
Wszechmogący, wieczny Boże, który także Żydów od miłosierdzia Twojego nie odrzucasz, wysłuchaj prośby nasze, które za ten lud zaślepiony zanosimy, aby poznawszy światło Twojej prawdy, którą jest Chrystus, z ciemności swych wybawieni zostali.
„Lud, który niegdyś był narodem wybranym”
W tzw. „Mszale w reformie” z 1965 r. (to rok wydania słynnej deklaracji Nostra aetate o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich) zmieniono gruntownie treść modlitwy. Obok prośby, by Żydzi „uznali Odkupiciela wszystkich ludzi, Jezusa Chrystusa” i „osiągnęli pełnię odkupienia”, mowa jest po raz pierwszy o obietnicach, jakie Bóg dał „Abrahamowi i jego potomkom”. Żydzi nazwani są tam „populus acquisitionis antique” (dosłownie: „ludem dawnego nabycia” przez Boga):
Módlmy się także za Żydów: niech Bóg i Pan nasz raczy ukazać im swoje jaśniejące oblicze, aby i oni uznali Odkupiciela wszystkich ludzi, Jezusa Chrystusa, Pana naszego.
Wszechmogący, wieczny Boże, Ty dałeś swoje obietnice Abrahamowi i jego potomkom; wysłuchaj łaskawie próśb swojego Kościoła, aby lud, który niegdyś był narodem wybranym, mógł osiągnąć pełnię odkupienia.
Właśnie to sformułowanie – „populus acquisitionis antique” – zostało przetłumaczone na język polski jako: „lud, który niegdyś był narodem wybranym”. Umieszczono je w łacińsko-polskim wydaniu Mszału Rzymskiego (z 1968 r.) i to ono właśnie zostało „skopiowane” (mimo zmiany tekstu w nowym Mszale łacińskim) do obowiązującego obecnie wydania Mszału Rzymskiego dla diecezji polskich, będącego przekładem posoborowego Mszału Pawła VI z 1970 r. – stąd właśnie wzięło się błędne tłumaczenie, którego (mimo apelów wielu środowisk) używano przez pół wieku, aż dotąd.
„Lud jako pierwszy nabyty na własność”
Niewątpliwy wpływ na samą zmianę wzorcowej treści modlitwy miała deklaracja Nostra aetate i jej stwierdzenie: „Żydzi ze względu na swych praojców do tej pory pozostają umiłowanymi dla Boga, który nie żałuje swoich darów i wezwania”.
To nawiązanie do słów św. Pawła z 11. rozdziału Listu do Rzymian, które przez wieki zostały „zapomniane”. Modlitwa mówi więc o Żydach, „do których najpierw” Bóg przemówił oraz o ich „wzrastaniu w miłości Imienia Bożego” (co ginęło w polskim tłumaczeniu), a także używa sformułowania: „lud jako pierwszy nabyty na własność”, nie zaś: „lud, który niegdyś był narodem wybranym” (co sugeruje, że przestał być). W poprawionym polskim tłumaczeniu błędy te zostały usunięte.
„Do których najpierw Pan Bóg nasz przemówił”
Dziś wielkopiątkowa modlitwa za Żydów w polskiej wersji brzmi:
Módlmy się za Żydów, do których najpierw Pan Bóg nasz przemówił, aby pomógł im wzrastać w miłości Jego Imienia i w wierności Jego przymierzu.
Wszechmogący, wieczny Boże, Ty dałeś swoje obietnice Abrahamowi i jego potomkom; wysłuchaj łaskawie próśb Twego Kościoła, aby lud, który jako pierwszy nabyłeś na własność, mógł osiągnąć pełnię odkupienia.
Takie tłumaczenie modlitwy za Żydów powinniśmy usłyszeć w tym roku w naszych kościołach. Tak właśnie Kościół patrzy dziś na Żydów. Są ludem będącym własnością Boga. Ludem Przymierza, które się nie przedawniło, jest wciąż aktualne. Ich świadectwo o Bogu jedynym i prawdziwym, wierność Przymierzu i miłość Imienia Boga – to misja, która wciąż trwa.
Dziś świętujemy...