Adwent i Wielki Post często przeżywamy w podobny sposób. Czy słusznie?

Początków obchodzenia Adwentu szukać należy w liturgicznych tradycjach Galii i Hiszpanii w IV wieku. Celebrowane 6 stycznia święto Objawienia Pańskiego (wcześniejsze od związanego z dniem 25 grudnia święta Narodzenia Chrystusa) poprzedzały początkowo trzy tygodnie przygotowania.

Nieco tylko późniejsze źródła galijskie wzmiankują już czterdziestodniowy post poprzedzający Objawienie Pańskie, zwany – od dnia swego początku (11 listopada) – postem św. Marcina. Chodziło o 40 dni rzeczywistego postu, a dniami postnymi nie były tradycyjnie soboty i niedziele.

Czytaj także:Ja drepczę po Nazarecie, On przychodzi: czyli Adwent bez wpadania w duchową panikę

Jeśli wziąć pod uwagę, że obchód Wielkiego Postu kształtował się tylko nieco wcześniej – w pierwszej połowie IV wieku – to należałoby stwierdzić, że u swych korzeni oba okresy pełnić miały dokładnie tę samą funkcję i miały bardzo podobny, jeśli nie identyczny, charakter.

Zarówno czterdziestnica poprzedzająca Objawienie Pańskie, jak i ta odbywana przed Wielkanocą były okresami pokuty, postu i wzmożonej aktywności religijnej, przy czym ascetyczny wymiar obu okresów zdecydowanie dominował nad ich aspektem liturgicznym. Chodziło o „zorganizowanie” czasu wytężonej aktywności duchowej, który następnie znajdował swoje zwieńczenie w radosnej celebracji święta.

Dodajmy jeszcze, że chrześcijanie tamtych pokoleń prawdopodobnie w ogóle nie zrozumieliby naszych pytań i rozważań na temat tego, które święto jest ważniejsze. Oba postrzegali bowiem jako celebrowanie tej samej tajemnicy zbawczej Wcielonego Syna Bożego. Do każdego z ważniejszych świąt uważali za potrzebne przygotować się poprzez gorliwszą niż zazwyczaj pokutę, post i wytężoną modlitwę.

Miało (i ma) to również wymiar, który dziś nazwalibyśmy pewnie „psychologicznym” – pokuta, post, asceza poprzedzające celebrację święta, służyły intensyfikacji przeżycia samego święta, jako szczególnego czasu doświadczenia łaski Boga, która jest odpowiedzią na pragnienia i tęsknoty człowieka, zdolną zaspokoić je i nasycić. Każde ważniejsze święto poprzedzała też liturgiczna wigilia, czyli czuwanie w noc poprzedzającą sam dzień obchodu święta.

Warto zauważyć, że „symboliczne” już właściwie pozostałości tej praktyki pozostały w naszej obyczajowości do dzisiaj. Są nimi choćby tradycyjny (choć niewymagany przez prawo kanoniczne Kościoła katolickiego) post w wigilię Bożego Narodzenia i w Wielką Sobotę – oba „wieńczone” uroczystą celebracją liturgiczną w noc poprzedzającą właściwy dzień święta (pasterką i Wigilią Paschalną).

A zatem u swoich źródeł Adwent i Wielki Post niczym właściwie się nie różniły. Ich podstawowe cele i funkcje pozostają tożsame. Pomijając wszystkie różnice związane z treścią czy „atmosferą” obu okresów – którymi zajmiemy się za chwilę – trzeba powiedzieć, że od strony praktyk podejmowanych przez ogół wiernych do dziś wykazują one wiele daleko idących podobieństw.

W obu przypadkach jesteśmy zachęcani do ascezy i skupienia, do gorliwszego pełnienia uczynków miłości; w obu proponuje się nam pewną „aktywizację” liturgiczną w postaci specyficznych dla danego okresu nabożeństw (e.c. msze roratne w Adwencie; nabożeństwa pasyjne w Wielkim Poście).

Specyficznego charakteru Adwent zaczął nabierać dopiero nieco później. Trzeba w tym miejscu powiedzieć, że o ile czterdziestodniowy post poprzedzający święto Objawienia Pańskiego znany był w Galii, Hiszpanii i na Wschodzie już w IV wieku, o tyle w Rzymie jeszcze na początku VI wieku nikt o nim nie słyszał. Nic nie wie o nim nawet św. Benedykt, gdy spisuje swoją słynną Regułę. Czyni o nim wzmianki w swoich homiliach dopiero św. Grzegorz Wielki pod koniec stulecia.

W Rzymie i na podległych mu bezpośrednio terenach był to od samego początku okres związany z przygotowaniem do uroczystości Narodzenia Pańskiego, która – w przeciwieństwie do Wschodu, Galii i Hiszpanii – szybko zyskała tu popularność i dominujące znaczenie względem uroczystości Objawienia Pańskiego.

Rzymski Adwent – gdy już się ukształtował – miał przede wszystkim charakter liturgiczny. Obejmował okres czterech lub pięciu niedziel poprzedzających Narodzenie Pańskie. Treść zawarta w liturgii tego czasu kładła akcent przede wszystkim na potrzebę przygotowania się na powtórne przyjście Pana na końcu czasów. To z nim właśnie tradycja rzymska wiązała konieczność postu i pokuty.

Misja mnichów iroszkockich, którzy – począwszy od VII wieku – reewangelizowali Europę odmienioną przez wędrówkę ludów, zaowocowała utrwaleniem charakteru Adwentu związanego z oczekiwaniem na paruzję. Konieczność gotowości na powtórne przyjście Chrystusa była jednym z istotnych elementów ich przepowiadania, a koncentrowali się na niej właśnie zwłaszcza w związku z Adwentem.

Z czasem tradycja rzymska i galijska zespoliły się jedno. W XI wieku cały Zachód obchodzi już Adwent z grubsza identyczny co do przebiegu i charakteru z Adwentem, który i my dziś obchodzimy. Z biegiem czasu następowało jednak przesunięcie dominanty treściowej z oczekiwania na paruzję na przygotowanie do celebracji pamiątki narodzin Zbawiciela.

Czytaj także:Papież prosi, by jedną, konkretną prośbę apostołów powtarzać w Adwencie

Reforma ostatniego soboru próbowała na nowo wydobyć eschatologiczny charakter Adwentu, przeznaczając na refleksję nad nim dni od początku tego okresu aż do 16 grudnia, a jedynie ostatnie osiem dni rezerwując na bezpośrednie przygotowanie do Bożego Narodzenia.

Trzeba chyba jednak powiedzieć, że ów zamysł reformatorski, póki co, niekoniecznie znalazł odzwierciedlenie w powszechnej świadomości ludu Bożego – niejednokrotne z winy duszpasterzy i kaznodziejów. Niewątpliwie ma to również związek z głęboko zakorzenioną w świadomości i praktyce pobożnościowej wiernych „maryjną” dominantą Adwentu.

Odprawiane przez cały ten okres roraty – czyli msza o Matce Bożej – jak i stosunkowa „wdzięczniejszość” w przepowiadaniu wątków maryjnych względem eschatologicznych, przyczyniły i przyczyniają się skutecznie do utrwalenia rozumienia Adwentu jako przygotowania do Bożego Narodzenia. Nie bez znaczenia jest tu pewnie i to, że w społeczeństwach konsumpcyjnych, w których zbliżające się święta są okazją do wzmożenia handlowego, eschatologia nie jest najchętniej podejmowanym tematem.

Tomasz Kawka/East News

We wprowadzeniu do aktualnej edycji Mszału czytamy:

Okres Adwentu ma podwójny charakter. Jest okresem przygotowania do uroczystości Narodzenia Pańskiego, przez którą wspominamy pierwsze przyjście Syna Bożego do ludzi. Równocześnie jest okresem, w którym przez wspomnienie pierwszego przyjścia Chrystusa kieruje się dusze ku oczekiwaniu Jego powtórnego przyjścia na końcu czasów. Z obu tych względów Adwent jest okresem pobożnego i radosnego oczekiwania (Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, punkt 39; MR 2013 [81]).

W świadomości zwykłego katolika paruzja niekoniecznie jednak kojarzy się wprost z radością, a wszechobecna reklama utwierdza go w przekonaniu, że radości powinien oczekiwać i zapewnić ją sobie oraz bliskim w nadchodzące święta przede wszystkim za pomocą nabywanych dóbr.

Być może najlepsze, co możemy zrobić, chcąc „odzyskać” właściwe przeżywanie Adwentu, to wrócić do pierwotnej intuicji ludu chrześcijańskiego i przywrócić Adwentowi jego ascetyczny charakter. Kto wie, czy tak często deprecjonowane dziecięce postanowienia „niejedzenia cukierków” nie są właśnie w tym wypadku kluczem do sukcesu.

Podjęcie na nowo rzetelnej i pokornej w swej prostocie praktyki ascetycznej, która znajdzie zwieńczenie i logiczne dopełnienie w pełnieniu uczynków miłosierdzia wobec potrzebujących bliźnich – tylko tyle i aż tyle.

Przeżyty w konkrecie (realizowanych z mniejszym lub większym powodzeniem) postanowień głód ciała ma szansę na nowo stać się wyrazem naszego duchowego głodu Boga i Jego łaski, znajdując swoje „symboliczne” (ale jednocześnie konkretne na zmysłowo-emocjonalno-intelektualnym poziomie) spełnienie w celebracji święta, przeżywanego jako znak rzeczywistości eschatologicznej.

Od strony liturgii i przepowiadania niewątpliwie należałoby oczekiwać od duszpasterzy, a zwłaszcza kaznodziejów, by zarówno w Adwencie jak i w Wielkim Poście nastąpiła pewna zmiana akcentów – przejście od schematu anamnetyczno-moralizatorskiego (skoncentrowanego na wspominaniu historycznych epizodów składających się na historię zbawienia, celem wyciągnięcia z nich takiej lub innej nauki moralnej) do katechezy egzystencjalno-eschatologicznej (ukazującej cel i sens proponowanych postaw i działań w perspektywie zbawienia jako rzeczywistości aktualnej i domagającej się naszego aktywnego współudziału).

Mówiąc nieco prościej – a może nawet znacznie upraszczając – chodziłoby o to, by w Adwencie nie tylko mówić o tym, że Maryja powiedziała „fiat”, więc my też mamy zgadzać się zawsze z wolą Bożą; a Pan Jezus urodził się w ubogiej stajence, więc nam nie wypada pragnąć i zabiegać o dobra zbyt luksusowe; lecz by budzić w ludzie Bożym żywą nadzieję, że niegdyś narodzony w Betlejem powróci przy końcu czasów jako Pan kosmosu i jego historii (w tym moich osobistych losów), nasz Odkupiciel i Obrońca – tak, aby żywa tęsknota za Jego przyjściem i objawieniem się Jego chwały stawała się motywacją naszych decyzji i działań we wszystkich dziedzinach życia.

Szłoby o to, by w Wielkim Poście nie tylko odwoływać się do szczegółów bolesnej męki Zbawiciela, jako narzędzia swoistej „licytacji” (jeśli nie wręcz „szantażu”) na zasadzie: „Pan Jezus tyle zniósł, więc ty też możesz wytrzymać trochę niewygody” lub „Pan Jezus tak za nas cierpiał, więc nie wypada nam źle postępować”; lecz by objawiając wielkość dzieła odkupienia w Tajemnicy Paschalnej, ukazywać wierzącym ich chrzcielną godność i najprawdziwszy (bo ostateczny) cel ich egzystencji przeżywanej w konkrecie codzienności – zmartwychwstanie i życie wieczne życiem samego Boga (możliwe już tu i teraz na miarę wzrastania w relacji ze Zmartwychwstałym Panem, dzięki sakramentalnej praktyce życia we wspólnocie Kościoła).

Czytaj także:Czy w Adwencie można urządzać zabawy?