Jak pomóc dziecku, które myśli o samobójstwie?

Masz myśli samobójcze? Zadzwoń pod nr 116 111 tu znajdziesz pomoc przez całą dobę (Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży).

Ktoś w Twoim otoczeniu doświadcza kryzysu, wspomina o odebraniu sobie życia? Zadzwoń: 800 70 22 22.

Doświadczasz żałoby po stracie dziecka, które odebrało sobie życie? Zadzwoń: 116 123 (Telefon wsparcia emocjonalnego dla dorosłych)

Każdego dnia co najmniej sześcioro nastolatków podejmuje próbę samobójczą – podaje raport Zrozumieć, aby zapobiec 2024, oparty o dane Głównej Komendy Policji. Co najmniej – oznacza, że tych prób jest więcej. Policja jest wzywana i odnotowuje zachowanie samobójcze w tych przypadkach, gdy dziecko traci życie lub wymaga interwencji lekarskiej. A są takie sytuacje, gdzie o próbie samobójczej nikt nie informuje pogotowia albo o której nie wie nikt poza samym dzieckiem, które ją podejmuje.

Prognoza specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego wykazuje, że na jedno samobójstwo nastolatka przypada od 100 do 200 prób samobójczych. W 2023 roku Komenda Główna Policji odnotowała 1 994 próby samobójcze w grupie wiekowej 7-18 lat. W przedziale 7-12 było to 78 prób, a w przedziale 13-18 miało miejsce 1 916 prób. W 2023 odnotowano spadek 7% wśród dzieci i młodzieży do 19. roku życia.

Czytaj także:Policjant i 200 osób, które zrezygnowały z samobójstwa, bo ktoś ich wysłuchał

Aby móc zapobiegać, potrzeba znać przyczyny zachowań suicydalnych. Pojawienie się kryzysu samobójczego jest rozłożone w czasie i ma źródło w jednej bądź kilku sferach życia nastolatka/dziecka. Motywują do zachowań samobójczych: doznanie przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej, a także bycie jej świadkiem, doświadczenie przemocy rówieśniczej w formie aktywnej i biernej (ostracyzm rówieśniczy), rozwód rodziców, konflikty szkolne, nieplanowana ciąża, śmierć bliskiej osoby, bagatelizowanie problemów przez rodziców i opiekunów, zaniedbanie emocjonalne, poczucie samotności, poczucie zbędności, poczucie beznadziejności, a także poczucie bezradności.

Od dłuższego czasu mam myśli samobójcze, okaleczam się, codziennie płaczę. Z niczym sobie nie radzę, jestem kompletnie beznadziejna. To wszystko moja wina… Nie musicie odpisywać, wiem, że inni mają gorzej i bardziej potrzebują pomocy niż ja.

To fragment wiadomości przesłanej przez nastolatka na stronie pomocowej www.zwjr.pl (zakładka „Napisz do specjalisty”, publikacja za zgodą autora).

Czytaj także:Michael Patrick Kelly: co powstrzymało mnie przed samobójstwem

Należy pamiętać, że mózg nastolatka jest w wyjątkowym procesie przeobrażania się z organu dziecięcego w dorosły i ta praca jest dla niego bardzo energochłonna. W wyniku współdziałania wielu czynników biologicznych nastolatki mogą przejściowo doświadczać nowych form zaburzenia równowagi w sferze emocjonalnej czy poznawczej:

• mogą podlegać gwałtownym emocjom i być rozdzieranym przez skrajności,
• odczuwać drażliwość,
• czuć niechęć do określonych działań,
• mieć obniżoną koncentrację,
• odczuwać nadwrażliwość na ocenę swojej osoby,
• czuć niekiedy nerwowość, porywczość etc.
• potrzebować więcej snu i określonych składników odżywczych,
• potrzebować jeszcze więcej autonomii i swobody w wyrażaniu siebie (źródło: dziecisawazne.pl)

Ten wyjątkowy stan dorastającego dziecka wymaga większej troski i uważności i jednocześnie zwiększa podatność nastolatka na doświadczenie kryzysu samobójczego.

Inne czynniki, które wpływają na pojawienie się kryzysu samobójczego to:

• Czynniki indywidualne osoby, są to m.in. choroby somatyczne, choroby psychiczne, przeżyte traumy, trudności w kontaktach interpersonalnych, uzależnienia;

• Czynniki sytuacyjne – chodzi tu o układ pewnych zdarzeń, które mogą wywołać skłonności samobójcze m.in.: śmierć bliskiej osoby, rozwód rodziców, problemy rodzinne, konflikty w szkole;

Mniej bezpośrednie czynniki to sytuacja ekonomiczna w kraju, dostępność do pomocy, dostęp do rozwoju edukacji i kariery a także podejście kulturowe do samobójstwa w danym kraju, sposób przedstawiania samobójstwa w kulturze popularnej i mediach, religijność.

Ryzyko wystąpienia zachowań samobójczych zwiększają także wcześniejsze zachowania samobójcze u osoby i w jej rodzinie, zaburzenia psychiczne, zaburzenia osobowości, depresja, lęk, współwystępujące choroby, problemy w środowisku rodzinnym, przynależność do mniejszościowej grupy, status społeczno-ekonomiczny, stres, nadużycia seksualne i fizyczne, problemy z nauką, samobójstwo w środowisku, dostęp do metod popełniania samobójstwa.

Od czasu pandemii można zauważyć przeniesienie się nastolatków do środowiska wirtualnego. Średni dzienny czas korzystania z mediów społecznościowych wśród nastolatków to 4 godziny i 12 minut. Patrząc na rytm dobowy możemy przyjąć, że nastolatek śpi średnio osiem godzin, a drugie tyle spędza w szkole – po odjęciu zaś czasu na posiłek i czynności związane z higieną codzienną – resztę czasu prawie całkowicie wypełnia mu internet (Raport nastolatki 3.0). Na uwagę zasługuje fakt, że 16,2% nastolatków deklaruje, że nie jest w stanie wytrzymać bez mediów społecznościowych dłużej niż godzinę.

Dostęp do nieograniczonych materiałów w sieci zwiększa ryzyko zachowań samobójczych u nastolatków. Amerykańskie badanie wykazało, że już po 10 minutach korzystania z Tik Toka użytkownikowi 13-letniemu aplikacja proponuje treści o tematyce samobójczej. (Raport by EKO Suicide, Incels, and Drugs: How TikTok’s deadly algorithm harms kids).

W internecie nastolatek w sposób niekontrolowany przez rodzica może być eksponowany na treści związane z zachowaniami samobójczymi: filmy, seriale, gry, doniesienia medialne, treści w mediach społecznościowych. Może także znaleźć opis szczegółowych metod samobójstw i prób samobójczych. Coraz częściej trafić można także na poradniki dotyczące sposobów odebrania sobie życia lub na filmy z nagraną próbą samobójczą.

Śmierć samobójcza bywa także romantyzowana i gloryfikowana w filmach, serialach, książkach i w mediach społecznościowych. Także nieodpowiedzialny sposób informowania w mediach o samobójstwie znanej osoby może prowadzić do tzw. Efektu Wertera, czyli naśladownictwa.

Czytaj także:Przeżyła próbę samobójczą i dostała nową twarz. „Życie jest piękne”

Pośrednio na zachowania samobójcze u nastolatków może wpływać korzystanie z mediów społecznościowych, np. obniżając ich samooocenę. Według raportu Nastolatki 3.0 czterech na dziesięciu nastolatków (44,5%) przejawia niski poziom samooceny. Niższy poziom samooceny występuje wśród dziewczynek (48,2%, a więc niemal co druga z nich). U chłopców to 40,8%. W  szkołach podstawowych 47,8%,  w liceum – 39,5%, a technikum – 38,2%.

46,2% nastolatków uważa, że ważne jest postrzeganie swojego wyglądu i skupienie się na atrakcyjności fizycznej w odniesieniu do mediów społecznościowych.

W internecie młodzi ludzie doświadczają także przemocy rówieśniczej (hejt, cyberbullying, sekstortion). Z ośmieszaniem i poniżaniem kogoś w sieci zetknął się co trzeci nastolatek (ośmieszanie – 33,2%, poniżanie – 29,6%). Warto także zwrócić uwagę, że według autorów raportu, gdy nastolatki doświadczają przemocy – najczęściej nie reagują i nikomu o tym nie mówią.

Według raportu Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę Diagnoza Przemocy wobec dzieci – 2023 doświadcza jej obecnie 66% polskich nastolatków, a dzieci, które doświadczyły przemocy rówieśniczej, siedem razy częściej deklarują podejmowanie prób samobójczych niż ich rówieśnicy bez tego doświadczenia.

Czytaj także:Msza za samobójcę. Czy ksiądz przyjmie taką intencję?

Na zmianę zachowań nastolatków, które pośrednio mogą zwiększać ryzyko próby samobójczej, wpływ mają także brutalne gry i doniesienia medialne – następuje odhamowanie agresji i odwrażliwienie – oraz zwiększenie umiejętności podejmowania ryzyka. Według raportu Nastolatki 3.0 trzech na dziesięciu (31,1%) nastolatków przyznało, że w ostatnim roku wzięło udział w wyzwaniu internetowym, w którym mogło dojść do narażenia życia lub zdrowia fizycznego i psychicznego – ich samych lub innych osób.

Istotnym elementem zwiększającym ryzyko próby samobójczej są używki. Według raportu Zwrot w modelach konsumpcji – 2. edycja raportu alkohol w Polsce 60% nastolatków sięga po mocny alkohol, aby poradzić sobie z problemami, a 43% deklaruje upicie się choć raz w ciągu ostatniego miesiąca. Używanie alkoholu wiąże się z 94% wzrostem ryzyka śmierci w wyniku samobójstwa (J.Y. Isaacs, M.M. Smith, S.B. Sherry i in., Alcohol use and death by suicide: A meta-analysis of 33 studies, „Suicide and Life-Threatening Behaviour”, 2022, vol. 5.)

Brak poczucia realnego wsparcia i problem z budowaniem więzi jest związany ze zmianą jakości więzi rówieśniczych. Według raportu Nastolatki 3.0 ponad połowę nastolatków (53,9%) cechuje wysoki (10,6%) i powyżej przeciętnej (43,3%) poziom poczucia osamotnienia w mediach społecznościowych. Ważnym aspektem w kontekście kryzysu emocjonalnego dziecka jest także wyrwa pokoleniowa związana z brakiem porozumienia między rodzicami a dziećmi spędzającymi coraz więcej czasu w środowisku internetowym.

W 2023 roku nie odnotowano kolejnego dużego wzrostu prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży (w porównaniu do poprzednich lat). Być może wpłynęły na to konkretne działania: wprowadzenie nowego modelu opieki w psychiatrii dzieci i młodzieży, wprowadzenie pierwszego w Polsce Programu Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym oraz funkcjonowanie od 2021 roku specjalistycznego serwisu pomocowo-edukacyjnego dla osób w kryzysie samobójczym oraz ich bliskich www.zwjr.pl. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na fakt, że podejmowane są w przestrzeni społecznej i medialnej aktywności związane z edukacją społeczną w zakresie zdrowia psychicznego, w tym zapobiegania depresji i zachowaniom samobójczym. Wiele szkół i placówek realizuje także działania psychoedukacyjne i wdraża programy profilaktyczne.

A jak udzielić pierwszej pomocy emocjonalnej dziecku/nastolatkowi, którego zachowanie, stan nas niepokoi? Zrób to w 4 krokach:

ZAUWAŻ niepokojące zachowania, które mogą sygnalizować, że dziecko lub nastolatekmoże doświadczać kryzysu.

• Zwróć uwagę na niepokojące, niepożądane i narastające zmiany w zachowaniu młodej osoby.

• Potraktuj poważnie wszystkie swoje obserwacje i powstrzymaj się przed pochopnym wyciąganiem wniosków, co jest ich przyczyną.

• Zachowaj spokój.

• Okaż zainteresowanie, życzliwość i troskę.

ZAPYTAJ, aby lepiej zrozumieć trudności i doświadczenia dziecka lub nastolatka oraz ocenić jego bezpieczeństwo.

•Zaproponuj termin spotkania, zapewnij o swojej uwadze i zachęć do rozmowy. Zapytaj o aktualne problemy.

• Wysłuchaj bez osądzania, bagatelizowania i zaprzeczania.

• Zapytaj, w jaki sposób próbuje sobie radzić z trudnościami, zwracając szczególną uwagę na sięganie przez dziecko po środki autodestrukcji.

• Zapytaj wprost o myśli, plany lub wcześniejsze próby samobójcze.

ZAAKCEPTUJ perspektywę dziecka lub nastolatka oraz wyrażane przez niego emocje.

• Okaż akceptację i zrozumienie.

• Wystrzegaj się pocieszania na siłę, tłumaczenia, szybkiego udzielania rad, dyskusji.

ZAREAGUJ na miarę potrzeb.

• Pomóż zaplanować małe, ale realne w danej chwili działania na rzecz poprawy samopoczucia i poradzenia sobie z trudnościami.

• Pomóż szukać i odkrywać alternatywne rozwiązania i możliwości wyjścia z kryzysu, w szczególności zachęć do skorzystania z wizyty u specjalisty (psychologa, psychoterapeuty, pedagoga, psychiatry, interwenta kryzysowego).

• Pomóż znaleźć specjalistę i jeżeli to będzie potrzebne, zaproponuj towarzyszenie w wizycie.

• Ogranicz dostęp do środków, które mogą być wykorzystane podczas próby samobójczej.

• W przypadku bezpośredniego zagrożenia życia zadzwoń pod numer alarmowy 112.

• Jeśli masz wątpliwości, co robić, zadzwoń pod numery telefonów pomocowych (np. 800 70 22 22, 800 100 100, 116 123).

• Odwiedź Strefę Pomocy www.zwjr.pl, by dowiedzieć się jak efektywnie wspierać dziecko lub nastolatka w kryzysie. Jeśli poczujesz taką potrzebę – zapisz się na bezpłatne konsultacje dla rodziców.

Źródła: raport “Zrozumieć, aby zapobiec. Zachowania samobójcze wśród dzieci i młodzieży”, “Czy mózg nastolatka funkcjonuje inaczej niż osoby dorosłej?”, raport Raport Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę “Ogólnopolska diagnoza skali i uwarunkowań krzywdzenia dzieci”, Warszawa 2018; raport “Suicide, Incels, and Drugs: How TikTok’s deadly algorithm harms kids”, “Rozwój nastolatków. Skąd te wszystkie trudne zachowania?“.

Czytaj także:Chwycili go za nogi i czekali na przyjazd policji. Grupa nastolatków uratowała niedoszłego samobójcę