“Połowę niedożywionych dzieci dotkną zmiany klimatu”. Smutne memento po Światowym Dniu Żywności

Co ważne, analiza sytuacji niedożywionych dzieci i tego, jak wpłyną na nie zmiany klimatu, powstała przy aktywnym udziale najmłodszych z 12 państw świata. W większości reprezentują oni tzw. kraje rozwijające się.

Autorzy raportu podkreślają przy tym, że to właśnie dzieci będą grupą społeczną najbardziej narażoną na konsekwencje zmian klimatycznych. Zgodnie z modelami statystycznymi przygotowanymi przez Vrije Universiteit w Brukseli, maluchy urodzone w 2020 r. doświadczą w ciągu swojego życia znacząco większej liczby gwałtownych zjawisk atmosferycznych i ich skutków od osób urodzonych w 1960 r., w tym:

Jednocześnie bolączki te dotykać będą w pierwszej kolejności krajów ubogich (głównie afrykańskich i bliskowschodnich), już teraz borykających się z biedą, konfliktami wewnętrznymi, nierównościami społecznymi, zapaścią służby zdrowia czy właśnie problemem głodujących i niedożywionych dzieci.

Zgodnie z szacunkami "Save the Children", tylko do roku 2030 poniżej granicy ubóstwa zepchniętych zostanie kolejnych 100 mln osób (przy 600-800 mln egzystujących tak obecnie). Do roku 2050 liczba ubogich może, w pesymistycznym scenariuszu, ulec podwojeniu. W dużej mierze odpowiadać będzie za to właśnie rosnące natężenie ekstremalnych zjawisk pogodowych.

Kraje, w których ocieplenie klimatu powoduje szczególne zwiększenie ryzyka pożarów, są jednocześnie krajami, które przyjęły w ubiegłym roku największą liczbę uchodźców. Są to Turcja i Jordania, udzielające schronienia przybyszom z ogarniętej wojną domową Syrii. Odpowiednio 44 i 48% uchodźców w tych krajach stanowią dzieci. Uciekinierzy przebywają przy tym najczęściej ciasno stłoczeni w polowych obozach, w warunkach stwarzających szczególne zagrożenie pożarowe.

Jednocześnie, fale pożarów odbijają się również na sytuacji dzieci i młodzieży w krajach wysokorozwiniętych. Przeprowadzone po katastrofalnych pożarach z roku 2017 badania wśród portugalskich uczniów wykazały, że kataklizm znacząco (negatywnie) wpłynął na ich wyniki w nauce i poziom stresu.

Równie poważne okazują się skutki pożarów trawiących regularnie Australię. Nawet krótkotrwałe, acz ekstremalne, zanieczyszczenie powietrza powodowanym przez kataklizm zadymieniem doprowadza do odnotowywalnego statystycznie wzrostu częstotliwości przedwczesnych porodów. Dzieci przyszłe na świat w tych okolicznościach zagrożone są ryzykiem opóźnionego wzrostu i chorób układu oddechowego.

Trzeba w tym miejscu dodać, że aż 90% żyjących na świecie dzieci doświadcza ekspozycji na zanieczyszczenie powietrza przekraczające bezpieczne dla zdrowia limity. Szczególnie duży wpływ ma to na sytuację zdrowotną gruźlików. Co roku choroba ta doprowadza na świecie do śmierci 1,5 mln osób.

Skutek zmian klimatycznych szczególnie wpływający na sytuację niedożywionych dzieci. Problem ten nasila się przede wszystkim w pustynniejących krajach Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu. Już teraz zagroził on w tym regionie dostępności żywności dla ok. 33 mln osób, w tym 16 mln najmłodszych. Jeszcze większa ich liczba dotknięta została koniecznością spożywania posiłków niepełnowartościowych, niezawierających niezbędnych składników odżywczych.

Najbardziej dramatyczna pod tym względem sytuacja panuje w Mali, gdzie pożerająca kraj Sahara spowodować może wkrótce nawet 10-krotny spadek plonów. Jeśli do tego dojdzie, odwrócona zostanie pozytywna tendencja rozwoju produkcji rolnej w tym państwie. A wspomnieć trzeba, że w ciągu ostatnich 20 lat udało się tam zmniejszyć problem głodu o 36%.

Według ostrożnych szacunków autorów raportu zmiany powyższe każdego roku doprowadzać będą do śmierci dodatkowych ok. 95 000 dzieci do 5 r.ż. w skali świata.

Zjawisko bezpośrednio powiązane z poprzednim. Tu również najbardziej zagrożone są Afryka Północna oraz Bliski Wschód, jako regiony ocieplające się szybciej niż reszta świata. Zgodnie z szacunkami autorów raportu, z każdą dekadą susza powodować będzie w tych regionach zmniejszenie się areałów zdatnej do uprawy ziemi o 20% względem poprzednich 10 lat.

Proces powyższy (czego przykładem jest Irak) zmusza jednocześnie rodziny do podjęcia migracji z terenów wiejskich do miast, często do tzw. slumsów. Prowokuje również powstawanie konfliktów społecznych pomiędzy ludnością napływową a miejscową i ułatwia radykalizację zmarginalizowanych grup.

Odsetek głodujących i niedożywionych dzieci na terenach objętych suszą jest szczególnie duży. Jednocześnie, częściej borykają się one z zatruciami spowodowanymi spożywaniem niezdatnej do picia wody oraz, wywołanymi zapyleniem powietrza, chorobami układu oddechowego.

Paradoksalnie, najbardziej zagrożone są nimi te same regiony co i suszami. Dodać trzeba w tym miejscu, że powodowane zmianami klimatycznymi powodzie przybierają charakter coraz bardziej gwałtowny. Odpowiadają one za migracje, zniszczenia domów i gospodarstw, pól uprawnych, ujęć wody oraz budynków użyteczności publicznej.

Najdotkliwsze od kilkudziesięciu lat powodzie, jakie w 2017 r. przetoczyły się przez Azję Południową, spowodowały czasowe zamknięcie 18 tys. placówek szkolnych. Szczególnie wiele rodzin uciekać musiało z terenów zalewowych w Wietnamie i Kambodży. Autorzy raportu wskazują, że dzieci takich przymusowych migrantów najmocniej zagrożone są ryzykiem skrajnego ubóstwa, przemocy, wykorzystania czy przymusowej pracy bądź służby wojskowej.

Dodatkowym skutkiem okresowych wzrostów wilgotności na terenach gorących jest poszerzenie zasięgu występowania insektów roznoszących takie choroby zakaźne jak denga czy malaria.

Ten skutek globalnego ocieplenia odczuwalny jest dla społeczeństw w zasadzie całego świata. Trzeba w tym miejscu koniecznie zaznaczyć, że organizm dziecka ma mniejszą zdolność termoregulacji od organizmu dorosłego człowieka. Przegrzanie zaburza gospodarkę wodno-elektrolitową maluchów, stwarzając ryzyko niewydolności oddechowej i niewydolności nerek.

Statystycznie, dziecko urodzone w 2020 r. narażone będzie w ciągu swojego życia na niemal 7-krotnie więcej fal upałów od osoby urodzonej w 1960 r. Dla Tadżykistanu to ryzyko będzie jednak już 16-krotnie większe, a dla Afganistanu - aż 18-krotnie.

Badania autorów raportu pokazują, że w przypadku pogorszenia sytuacji materialnej rodziny, dziewczynki często stają się tego pierwszymi ofiarami. Częściej niż chłopcy są one wypisywane ze szkół, częściej nie otrzymują wystarczających racji żywnościowych, bardziej narażone są na przemoc i wykorzystanie seksualne. Po katastrofalnych powodziach w Pakistanie w 2010 r. edukację przerwało aż 24% dziewczynek i jedynie 6% chłopców na poziomie klasy 6.

Szczególnie dotkliwie problem dyskryminacji dziewczynek daje się we znaki w dotkniętych suszą krajach Sahelu. Jako odpowiedzialne za przynoszenie wody, pokonują one pieszo wiele kilometrów. W trakcie tego rodzaju wypraw często padają zaś łupem gwałcicieli. Nierzadko też, nawet kilkuletnie dziewczynki, są tam sprzedawane w celu zawarcia przymusowego małżeństwa. Są one bowiem uznawane za obciążenie ekonomiczne dla rodziny, w przeciwieństwie do mogących pracować fizycznie chłopców. Szacuje się, że ofiarą różnych form wykorzystania pada w krajach Sahelu ok. 80% dzieci.

Dzieci dotknięte niepełnosprawnością odczuwają skutki zmian klimatycznych dwojako. Po pierwsze, w przypadku wystąpienia gwałtownych zjawisk pogodowych, istnieją trudności z ich ewakuacją. Po drugie, wspomniane gwałtowne zjawiska utrudniają im jeszcze dostęp do opieki medycznej.

Już w minionym roku zmiany klimatyczne i gwałtowne zjawiska pogodowe zmusiły do zmiany miejsca zamieszkania dwukrotnie więcej osób niż konflikty zbrojne. Szacuje się, że do 2050 r. przesiedli się z ich powodu ponad 216 milionów osób. O zagrożeniach dla najmłodszych, towarzyszących takiej migracji wspomnieliśmy już wyżej.

Przykładem państwa, w którym tego rodzaju problemy już teraz są dobrze widoczne jest Liban. Kraj ten, samemu zmagając się z zapaścią ekonomiczną, ma jednocześnie największy na świecie procentowy udział uchodźców w społeczeństwie. Jakkolwiek są to przede wszystkim uciekinierzy z ogarniętej wojną Syrii, ich podstawową obecną bolączką jest brak wody pitnej, spowodowany przedłużającą się w kraju suszą.

Problem ten zasygnalizowaliśmy już częściowo w akapicie dotyczącym dyskryminacji dziewczynek. Każdego roku, z powodu katastrof naturalnych i epidemii chorób endemicznych, przerw w edukacji doświadcza 37 milionów dzieci.

Co ciekawe, zgromadzone przez autorów raportu dane sugerują, że istnieje również związek między falami upałów a osiąganymi w szkole wynikami. Mówiąc kolokwialnie - im goręcej, tym trudniej skupić się uczniom na nauce.

Podobna zależność występuje między sukcesami edukacyjnymi a zanieczyszczeniem powietrza. Według szacunków ekspertów "Save the Children" wdychanie szkodliwych substancji powoduje u dzieci opóźnienie rozwoju na poziomie 3 tygodni na rok względem ich rówieśników z terenów o czystszym powietrzu.

We współpracy Unii Europejskiej i Wspólnoty Narodów opracowanych zostało kilka relatywnie niedrogich technologii, pozwalających na podtrzymanie produkcji żywności na terenach dotykanych coraz gwałtowniejszymi zjawiskami pogodowymi. W Bangladeszu, walczącym z nasilającą się plagą powodzi, eksperymentalny system ogrodów-wież umożliwił podtrzymanie uprawy warzyw przez 98% biorących w programie rodzin. 63% z nich osiągnęło poziom produkcji pozwalający na sprzedawanie niewykorzystanych na własne potrzeby nadwyżek.

Jeśli idzie o kraje borykające się z sezonowymi przerwami w dostępie do edukacji, dobrym przykładem może służyć Vanuatu. Po szczególnie destrukcyjnym cyklonie tropikalnym Harold z kwietnia 2020 r. (drugi najsilniejszy w historii pomiarów) w niektórych prowincjach uległo tam zniszczeniu nawet 70% szkół. Kraj ten, przy wsparciu zagranicznym, postawił wówczas na dywersyfikację przechowywania materiałów edukacyjnych, częściej przekazywanych teraz uczniom do domów. Państwo podjęło również starania na rzecz aktywizacji rodziców w procesie nauczania domowego.

Organizacja "Save the Children" we współpracy z lokalnymi władzami i autorytetami uruchomiła w kilku regionach Somalii system wczesnego ostrzegania o sytuacjach kryzysowych. Somalia jest tu przypadkiem szczególnym, gdyż jest to kraj zmagający się zarówno z suszami, jak i powodziami, ale też wojną domową i terroryzmem. Stworzony system umożliwia dotarcie z pomocą humanitarną do poszkodowanych w ciągu 6 dni od ekspozycji na zagrożenie. Eksperci organizacji podkreślają przy tym, iż im krótszy czas potrzebny na uruchomienie wsparcia, tym konieczna pomoc jest mniej kosztowna. Również straty materialne są wówczas w większym stopniu odwracalne.

W nawiązaniu do powyższych diagnoz organizacja "Save the Children" przygotowała w raporcie szereg rekomendacji, których wdrożenie pomóc może w ograniczeniu skali opisanych problemów. Ekspercji przyznają przy tym, że część z nich adresowana jest do bogatych krajów rozwiniętych, czerpiących największe korzyści z eksploatacji środowiska naturalnego. Poznajmy najważniejsze z tych propozycji: